Gezonde zenuw of pulpa
Binnenin elke tand of kies bevindt zich levend weefsel, bestaande uit o.a. bindweefsel, bloedvaten en zenuwvezels. Dit weefsel wordt de pulpa genoemd. Vanuit het bot, lopen door voedingskanaaltjes, bloedvaten en zenuwvezels naar de wortel toe. Zij komen de wortel binnen bij de wortelpunt, deze wordt apex genoemd. Zij vervolgen hun weg door de wortel via het wortelkanaal.
Om het aantal wortelkanalen en de vorm van de wortels te beoordelen, kan een röntgenfoto helpen. Deze röntgenfoto is net als de afbeelding bovenaan twee-dimensionaal (plat), terwijl in werkelijkheid een tand/kies natuurlijk drie-dimensionaal is. De tandarts zal de informatie verkregen met de röntgenfoto combineren met zijn kennis, ‘het blote oog’ en instrumenten tot een totaalbeeld.
Globaal gezegd, hebben de tanden en de kleine kiezen één tot twee kanalen en de kiezen drie tot vier kanalen. Waarbij de onderkiezen vaker drie dan vier en de bovenste kiezen vaker vier dan drie wortelkanalen hebben.
De wortelkanalen komen bij elkaar in de pulpakamer. Bij kinderen en jong volwassenen zijn de wortelkanalen breed en is de pulpakamer groot. Gedurende het leven zullen deze steeds kleiner worden doordat er vanuit de pulpa nieuw tandbeen wordt afgezet tegen de wanden. De zenuwvezels in de pulpa kunnen signalen afgeven bij koude, warmte en ook andere prikkels, zoals bijv. aanraking en zoet. Bij o.a. tandbederf en/of gevoelige tandhalzen zullen de zenuwvezels makkelijker geprikkeld raken en kunnen deze prikkels eerder pijnlijk zijn.
Ontstoken zenuw (pulpitis)
Een ontsteking van het levende deel van een tand/kies wordt pulpitis genoemd en kan pijn/gevoeligheid veroorzaken. Tandbederf, ook wel cariës genoemd is een veel voorkomende veroorzaker van pulpitis.
Als er een gaatje ontstaat dan zullen schadelijke producten van de bacteriën via het poreuze tandbeen (dentine) de pulpa bereiken, dit kan tevens optreden bij lekkende vullingen/kronen etc. Hierdoor ontstaat een ontstekingsreactie in de pulpa, waardoor deze eerder pijnlijk zal reageren op prikkels. De pijn kan zich verschillend manifesteren o.a. van een verhoogde gevoeligheid bij koude, warmte en zoet of scherpe pijn bij dichtbijten/tikken tegen een tand/kies. Mocht de ontstekingsreactie verergeren dan zou er ook een continue zeurderige en/of kloppende pijn kunnen ontstaan.
In de afbeelding boven is een kies te zien met vergevorderd tandbederf, een gedeelte van de pulpa is ontstoken (rood). Door de ontsteking zullen de zenuwvezels eerder en langdurigere prikkels afgeven. Op dit moment kan door het tandbederf te verwijderen en een vulling te maken, de pulpa zich nog herstellen. Wanneer het pulpaweefsel nog levend is, wordt het vitaal genoemd; een pulpa waarbij het weefsel afgestorven is, wordt avitaal genoemd.
Oorzaken irritatie van de zenuw
Irritatie van de pulpa kan meerdere oorzaken hebben.
Hieronder een aantal andere oorzaken.
- Irritatie na/door (witte) vullingen en boren
- tandbederf en lekkende vullingen
- Trauma door klap en/of ongeval
- Breuk in (de wortel van) de tand/kies
- Overbelasting door o.a. knarsen/klemmen
- Blootliggend tandbeen, zoals o.a. bij gevoelige tandhalzen
Een pulpitis hoeft niet altijd pijn te veroorzaken, maar meestal treedt de eerder beschreven verhoogde gevoeligheid op.
Een pulpitis kan, na wegnemen van de oorzaak, tot een bepaalde hoogte genezen, dit wordt een reversibele pulpitis genoemd.
De pulpa trekt zich vaak dan ook wat terug door extra tandbeen aan te maken. De gevoeligheid zal dan ook langzaam af nemen, dit kan echter wel enkele maanden in beslag nemen.
Mocht de ontsteking zover gevorderd zijn dat deze zich niet meer kan herstellen, dan wordt het een irreversibele pulpitis genoemd.
Het is moeilijk om het omslagmoment te bepalen tussen een reversibele ontsteking en een irreversibele ontsteking. Als de pijn langdurig aanhoudt na een prikkeling bijv. bij koude, kan het aanwijzing zijn dat de pulpa onherstelbaar ontstoken is. Pijn bij bijv. gevoelige tandhalzen verdwijnt meestal na enkele seconden en zal niet leiden tot pulpitis.
Bij diep tandbederf, lange napijn na vullen en/of de klachten die wijzen op een onherstelbaar ontstoken pulpa, zal de tandarts kunnen besluiten, het afsterven van de pulpa niet af te wachten en een wortelkanaalbehandeling te starten.
Dode zenuw
Als het pulpaweefsel in de wortelkanalen door de ontsteking afgestorven is, hebben de bacteriën vrij spel in de pulpaholte en de wortelkanalen. Via de wortelpunt (apex) staan de wortelkanalen in verbinding met het daarom gelegen botweefsel, zodat de ontsteking zich in het lichaam kan uitbreiden (zie afbeelding).
Door de afweerreactie van het lichaam beperkt de ontsteking zich gelukkig voor lange perioden tot het gebied rondom de wortelpunten.
De wortelpuntontsteking (peri-apicale ontsteking), is zichtbaar op de röntgenfoto als een zwarte vlek.
Doordat het kaakbot rondom de wortelpunten door de ontsteking verdwijnt, laat dit gebied meer röntgenstraling door en wordt het donkerder afgebeeld op de röntgenfoto.
De wortelpuntontsteking kan vele verschillende klachten veroorzaken, maar een klachtenvrije periode is ook mogelijk.
De klachten die kunnen voorkomen, lopen uiteen van een hevige en/of kloppende pijn tot alleen pijn bij (kauw)druk op de betreffende tand/kies. Door de ontsteking kan als reactie de wang gaan zwellen, soms kan er pus ontstaan (abces) en is het ook mogelijk dat de ontsteking zich uitbreidt naar de omliggende weke delen.
Bij een acute ontsteking kunt u ziek worden en is koorts ook mogelijk. Indien er klachten ontstaan, is het natuurlijk verstandig om een tandarts om raad te vragen.
In sommige gevallen, kunnen de ontstekingsproducten via een afvoergang eindigend op het tandvlees naar buiten komen. Deze afvoergang wordt een fistel genoemd en lijkt op een 'puistje'.
