Ontstoken zenuw (pulpitis)

• De krimp van witte vullingen (composiet) kan een spanning in een tand of kies veroorzaken, wat irritatie van de pulpa tot gevolg kan hebben. Tevens kan door de krimp een ruimte onder de vulling ontstaan die bij het kauwen groter en kleiner wordt wat weer door vloeistofstroming in het tandbeen de zenuw prikkelt.
• De kunststof moleculen (monomeren) van deze witte vullingen kunnen zolang ze niet uitgereageerd zijn, irritatie en allergie van de pulpa veroorzaken.
• Irritatie kan ontstaan door de warmte-ontwikkeling die optreedt bij het boren; met name bij lang (bijv. kronen) en diep boren kan dit het geval zijn. De boren van de tandarts worden dan ook uitgebreid gekoeld met water.
• In het geval van zeer diep tandbederf (cariës profunda) kunnen achtergebleven bacteriën/bacteriële producten vlakbij de pulpa voor irritatie zorgen. Het niet geheel weghalen van het tandbederf om een kanaalbehandeling te voorkomen wordt een indirecte pulpa-overkapping genoemd.
• In het geval dat bij het volledig weghalen van het tandbederf de pulpa bloot is komen te liggen (exponatie) kan in sommige gevallen geprobeerd worden dit met een vulling te bedekken (directe pulpa-overkapping). Dit zal in het algemeen ook voor irritatie zorgen; mocht deze te groot worden dan zal alsnog een kanaalbehandeling gestart moeten worden.

Vaak is de pulpa van een tand of kies in staat om zich te herstellen van deze irritatie. Zij trekt zich dan ook wat terug door extra tandbeen aan te maken. De gevoeligheid zal dan ook langzaam afnemen, dit kan echter wel enkele maanden in beslag nemen.

Mocht de pulpa dermate geirriteerd zijn dat dit niet meer verbeterd of mocht er een ontsteking van het weefsel rond de wortelpunt ontstaan , zal een wortelkanaalbehandeling gestart moeten worden.

Door bijvoorbeeld een ongeluk of een klap kan de pulpa van een tand ontstoken raken. De tand kan soms dan (tijdelijk) gevoelig worden voor o.a. aanraking en/of warmte en koude. In eerste instantie kan, vanwege de toegenomen doorbloeding door de ontsteking, de tand tijdelijk een rood/roze kleur krijgen. Als reactie trekt de pulpa zich soms terug door extra tandbeen (dentine) aan te maken. Dit tandbeen is geel en soms ook donkerder van kleur, waardoor de gehele tand donkerder kan worden zoals in de bovenstaande afbeelding te zien is.

Indien de pulpa zich niet hersteld, kan deze afsterven en avitaal worden. De tand zal geel-grijs of blauw kunnen verkleuren, zie onderstaande afbeelding. Een dergelijke verkleuring ontstaat door afbraak van de rode bloedcellen, zoals dat ook optreedt bij een blauwe plek in de huid. In deze gevallen zal een wortelkanaalbehandeling uitgevoerd moeten worden. Deze verkleuring van de tand of kies kan in sommige gevallen ook juist optreden door de wortelkanaalbehandeling. (Intern) bleken is over het algemeen een effectieve manier om de tand weer witter te maken.

Mocht er door het trauma een breuk ontstaan zijn die vlakbij of door de pulpa loopt dan zal er ook irritatie optreden en mogelijk een kanaalbehandeling uitgevoerd moeten worden. De pulpa van tanden na een trauma moet nog regelmatig gecontroleerd worden op de vitaliteit, onder andere m.b.v. röntgenfoto's.

Barstjes of breuklijnen in een tand/kies kunnen de pulpa van een tand/kies irriteren en klachten veroorzaken. Deze klachten kunnen soms opgewekt worden door op een bepaalde plaats tegen een tand/kies aan te duwen, daarbij is het mogelijk dat de pijn pas optreedt na ophouden met duwen.

Een gave tand of kies zal niet snel breken of breuklijnen vertonen, maar na het maken van een vulling (en ook een kanaalbehandeling) zal deze zwakker worden. Afhankelijk van de grootte, type en de vlakken van een vulling zal deze de tand/kies in meer of mindere mate verzwakken. Door kauwkrachten kunnen bijv. dan scheurtjes ontstaan in de tand of kies, zie bovenste afbeelding. Uiteindelijk kan dit leiden tot het afbreken van een fragment/knobbel van een tand of kies, op tijd laten maken van kronen op tanden/kiezen met grote vullingen kan dit verkomen.

Een breuk kan ook ontstaan door een klap/ongeval (trauma). Hierboven is een breuk (witte pijl) te zien door de wortel van een voortand. Logischerwijs kunnen breuken in de wortels en/of kronen van tanden en kiezen ook aanleiding geven tot klachten. Afhankelijk van o.a. het verloop en de plaats van de breuk zal de pulpa zich nog kunnen herstellen of zal een wortelkanaalbehandeling uitgevoerd moeten worden. Binnenkort zal op deze site uitgebreide informatie staan over breuk van een tand/kies na een klap/ongeval.

Het is ook mogelijk dat de breuk vanaf de kroon naar beneden loopt, richting de wortelpunt, dit wordt een verticale wortelfractuur genoemd. Doordat bacteriën vanuit de mondholte langs de breuk de steunweefsels binnen kunnen dringen ontstaat er een ontsteking. De prognose voor een tand/kies met een verticale wortelfractuur is slecht. Dit soort breuken treden vaak op in verzwakte tanden en kiezen, bijvoorbeeld een dunne wortel in combinatie met een grote vulling en een wortelkanaalbehandeling.

Door klemmen en knarsen kunnen tanden en kiezen zwaar belast worden. De pulpa kan hierdoor geirriteerd raken, waardoor de tand of kies gevoeliger wordt. Vaak geeft dit aanleiding tot pijn bij kauwen of bijten, maar het kan ook een zeurdigere pijn of een pijn bij koude en wamte veroorzaken.

Een te hoge vulling of bijv. kroon kan ook overbelasting veroorzaken van de tand/kies in kwestie. Het is zelfs mogelijk dat een verandering aan een andere tand/kies overbelasting veroorzaakt van een tand/kies waar geen vulling vervangen is.

In de bovenstaande gevallen zal geen wortelkanaalbehandeling uitgevoerd worden, maar wordt er gezocht naar de oorzaak van de overbelasting en deze indien mogelijk verholpen. Door een te hoge vulling of kroon in te slijpen kunnen de klachten snel verbeteren. In het geval dat de klachten veroorzaakt worden door knarsen en klemmen kan een stabilisatiespalk gemaakt worden. Dit is een harde kunststof plaat, welke meestal in de bovenkaak gedragen wordt. De krachten van de kaken worden hierdoor zo goed mogelijk verdeeld over de tanden en kiezen waardoor overbelasting zoveel mogelijk voorkomen wordt.

Blootliggend tanbeen (dentine) kan o.a. ontstaan door terugtrekkend tandvlees of door tandslijtage van het bedekkende glazuur. De wortels van de tanden en kiezen zijn niet bedekt met glazuur, het tandbeen is echter over het algemeen wel bedekt en beschermt door de omringende steunweefsels zoals het tandvlees. Mocht het tandvlees zich terugtrekken dan komt het tandbeen van de wortels bloot te liggen, waardoor de tanden en kiezen gevoelig kunnen worden. In de bovenstaande afbeelding is blootliggend tandbeen te zien, ontstaan na terugtrekken van het tandvlees door te hard poetsen. Doordat het tandbeen zachter is dan glazuur is het ook nog gedeeltelijk weggepoetst, zoals te zien is aan de ontstane kuiltjes. Terugtrekken van het tandvlees komt ook vaak voor als ontstoken tandvlees weer gezond is geworden na een parodontologische behandeling, lees hier meer over op deze site bij de informatie over dit onderwerp.

Door tandslijtage kan de glazuurlaag van de tanden en kiezen verdwijnen waardoor het tandbeen bloot komt te liggen. Tandslijtage kan op verschillende manieren ontstaan, een bekende oorzaak is door inwerking van zuren (erosie), bijv. door zure dranken en spijzen of maagzuur. Door knarsen en klemmen kan het glazuur ook slijten (attritie) en tevens is het mogelijk om met voorwerpen tandslijtage teweeg te brengen (abrasie); denk o.a. hierbij aan te hard poetsen met een tandenborstel, gebruik van schurende tandpasta's (smokers). Natuurlijk zijn er meer mogelijkheden waarom tandbeen bloot komt te liggen, bijvoorbeeld door een uitgevallen vulling of een aangeboren (erfelijke) afwijking waarbij de structuur van het glazuur niet goed wordt aangelegd..

Tandbeen ook wel dentine genoemd, is minder hard en heeft een minder dichte structuur dan glazuur. Het tandbeen bevat veel minder kristallen dan het glazuur en is voornamelijk opgebouwd uit bindweefsel. In het tandbeen bevinden zich veel kleine kanaaltjes, tubuli genaamd, welke richting de pulpa lopen. Deze tubuli zijn te zien in de bovenstaande afbeelding, gemaakt m.b.v. een electronenmicrosscoop. De zenuwvezels in de pulpa kunnen via deze kanaaltjes geprikkeld worden door bijv. aanraking, koude, warmte en/of zoet.

Een wortelkanaalbehandeling is zelden noodzakelijk om de gevoeligheid van blootliggend tandbeen te behandelen! Afhankelijk van de oorzaak van het blootliggende tandbeen zal geprobeerd moeten worden om verder blootliggen of tandslijtage te voorkomen. Ter bestrijding van de gevoelige tandhalzen en/of blootliggend worteloppervlak kan de tandarts speciale lakjes appliceren op het tandbeen, welke de tubuli moeten dichten en de gevoeligheid verminderen. De meeste tandpasta's voor gevoelige tandhalzen zijn gebaseerd op ongeveer hetzelfde principe en kunnen de gevoeligheid verminderen. Door te zoeken op het forum op bijvoorbeeld het onderwerp 'tandhalzen' kunnen lotgenoten met gevoelige tanden gevonden worden.