Zoals in de inleiding eerder aangegeven wordt de derde grote kies achterin de mond de verstandskies genoemd. Ondanks de stand achterin de mond heeft de naamgeving van de verstandskies niets te maken met ‘verre stand’. De verstandskies breekt over het algemeen door na de pubertijd, de periode dat ook het ‘verstand’ zou moeten komen, in het Engels wordt deze kies daarom ook wisdomtooth genoemd, de Duitse benaming is weißheitszahn en onze zuiderburen praten over het wijsdomtandekke.
Doorbreken van verstandskiezen
De verstandskies breekt gemiddeld tussen het achttiende en vierentwintigste levensjaar door, maar dit kan van persoon tot persoon zeer verschillend zijn. Bij 25% van de mensen zijn 1 of meer verstandskiezen niet aangelegd!
Het komt regelmatig voor dat verstandskiezen niet of niet volledig doorbreken. Vaak is o.a. weinig ruimte, obstructie door een andere kies of een abnormale doorbraakrichting de oorzaak hiervan. Dit wordt ook wel impactie genoemd. In sommige gevallen zal de verstandskies niet doorbreken ondanks dat er ogenschijnlijk geen belemmering is, dit wordt retentie genoemd.
Het bovenstaande geldt in principe voor zowel de verstandskies boven als onder, maar over het algemeen zal de onderverstandskies moeizamer doorbreken en meer klachten veroorzaken!
De verstandskiezen in de linker en rechter foto zullen niet volledig door kunnen breken doordat de tweede kies in de weg ligt (impactie). Op langere termijn zou er schade kunnen ontstaan aan de tweede kies o.a. doordat de ruimte tussen deze kiezen niet schoon te houden is.
Waarom worden verstandskiezen verwijderd?
Hieronder een samenvatting van veel voorkomende indicaties waarom verstandskiezen verwijderd worden:
- Ontsteking van het tandvlees wat vaak gedeeltelijk over de verstandkies heen ligt (pericoronitis),
- Niet geheel doorbreken of scheef doorbreken, waardoor ze niet goed schoongehouden kunnen worden en/of op niet meer goed dicht gebeten kan worden/ op wang bijten.
- Tandbederf, welke door de moeilijkheidsgraad of ligging of functie van de verstandskies niet zinvol/ mogelijk is om te vullen.
- Tandvlees ontsteking (parodontitis) met botverlies rondom de verstandskies.
- Voorkomen van (verdere) beschadiging van de kies ervoor, doordat de verstandskies er tegenaan duwt (resorptie), of door bijvoorbeeld de aanwezigheid van tandbederf en/of tandvleesontsteking.
- Voorkomen van het ontstaan van een cyste of zelfs tumor, hoewel de kans hierop gelukkig klein is.
Vaak wordt ook gezegd dat het noodzakelijk is om de verstandskiezen te verwijderen omdat anders de ondertanden scheef kunnen gaan staan. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dit niet te kloppen; het scheef gaan staan van de ondertanden komt inderdaad veel voor bij (jong) volwassenen, maar de verstandskiezen zijn niet de oorzaak, zie 'veel gestelde vragen' onderaan!
Ontsteking
Zoals al eerder gezegd liggen verstandskiezen ver achterin de mond en breken ze vaak scheef en/of gedeeltelijk door, wat het lastig maakt om ze goed schoon te houden, waardoor een chronische ontsteking van de omliggende weefsels kan ontstaan. Het lapje tandvlees wat over een gedeeltelijk doorgebroken tandvlees ligt wordt het operculum genoemd. Dit lapje tandvlees raakt makkelijk ontstoken en zal pijnklachten en zelfs een dik gezicht en/of abces kunnen veroorzaken, deze ontsteking wordt pericoronitis genoemd.
Chronische pericoronitis is een veel voorkomende reden waarom onderverstandskiezen getrokken worden. Om de klachten (tot aan de extractie) te verminderen kan ook de verstandskies en het lapje tandvlees schoongehouden worden door deze met een plastic spuitje (bijvoorbeeld monoject) regelmatig uit te spuiten.
Mocht de ontsteking verergerd worden doordat de bovenverstandskies op het lapje tandvlees dichtbijt (pseudo-pericoronitis), kan de verwijdering van de bovenverstandskies door de tandarts ook snel verlichting geven, waarna de mogelijke afspraak bij de kaakchirurg voor de onderverstandskies afgewacht kan worden.
Wanneer worden verstandskiezen verwijderd?
Vaak wordt gewacht met het verwijderen van verstandskiezen tot ze door het tandvlees heen gebroken zijn. Hierdoor heeft de tandarts of kaakchirurg meer zicht/grip, ligt de kies minder in het bot en hoeft er o.a. minder gesneden te worden om deze te verwijderen, waardoor de wond en ook de napijn minder groot is.
Soms worden verstandskiezen verwijderd als ze klachten geven, zoals in het eerdere voorbeeld, maar in andere gevallen worden ze in een eerder stadium preventief verwijderd. In dit soort gevallen moet een afweging worden gemaakt tussen mogelijk toekomstige klachten als ze niet verwijderd worden en de klachten die kunnen ontstaan door het verwijderen!
In elke individuele situatie zal een afweging gemaakt worden, dit gebeurt natuurlijk in samenspraak tussen patiënt en behandelend arts, waarbij de voordelen tegen de mogelijke nadelen/complicaties zullen worden besproken.
Een belangrijke factor voor de besluitvorming is ook de leeftijd. Het verwijderen van verstandskiezen is geen lichte ingreep en kan daarom bij voorkeur op jong volwassen leeftijd gebeuren. Het lichamelijk herstel zal dan beter zijn; voor een goed herstel van het kaakbot is het zelfs zeer belangrijk dat de operatie voor het 25e levensjaar uit te voeren.
Verstandskiezen hoeven natuurlijk niet altijd verwijderd te worden. De verstandskies breekt dan vaak goed en recht door en kan ook worden schoongehouden. Bespreek met je tandarts de situatie en prognose van je verstandskiezen!
Na het verwijderen van de verstandskiezen
Omdat zoals eerder gezegd de operatieve verwijdering van verstandskiezen geen lichte ingreep is, kunnen er een aantal complicaties optreden o.a:
- Napijn, over het algemeen enige dagen en bij uitzondering enkele weken.
- Een nabloeding.
- Een pijnlijke wond welke enige weken nodig kan hebben om te genezen (alveolitis/ verstoorde wondgenezing).
- Zwelling en/of beurse plekken, in uitzonderlijke situaties ook een abces.
- Beperking van de mondopening (trismus).
- (Tijdelijk) verdoofde lip/kin of tong door kneuzing van een zenuw.
Gelukkig zijn de meeste complicaties vrij zeldzaam, zie voor meer uitgebreide uitleg de ‘veelgestelde vragen’. Gemiddeld heeft men ongeveer drie dagen behoorlijk last van de ingreep. Doordat vaak in het bot moet worden geboord om de verstandskies eruit te halen, kan er als reactie een zwelling ontstaan, die soms pas na enkele weken verdwenen is.
Door de irritatie en zwelling na de operatie kan de mond moeilijk te openen zijn en kan slikken en/of eten ook lastig zijn. Je kunt er rekening mee houden dat je een aantal dagen ziek bent van de ingreep en dat je dan misschien ook niet kunt werken, vergeet dit niet in je planning of overleg mee te nemen!
