MONDVERZORGING 3.0; verzorg je gebit goed én duurzaam!
Een Duurzame Mondzorg; elke stap is er een!
DE TANDENBORSTEL
De geschiedenis en de toekomst van de tandenborstel.
Foto van de organisatie 4Oceans bij een strand schoonmaak op Bali in 2019
Ook in de zorg is er gelukkig steeds meer aandacht voor duurzaamheid. Dagelijks gaan er vele kilo’s plastic doorheen in de (dentale) zorgverlening en ook thuis in de badkamer bij de dagelijkse hygiëne.
Belangrijkste gedachte hierbij is; ‘Voorkomen is beter dan genezen’. Om het gebit gezond te houden, zijn er allerlei producten te verkrijgen van tandenborstel tot mondwater die we van zelfsprekend vinden. Toch is het veelvuldig gebruik van de nylon tandenborstel, zoals we die nu kennen, pas in 1938 op gang gekomen. De Amerikaanse troepen van de 2e wereldoorlog zorgden voor verspreiding in Europa. Hiervoor werden tanden schoongehouden door het bijten op speciale twijgjes (‘Miswak’). De introductie van dit (semi) synthetische niet biologisch afbreekbare polymeer en de tandenborstels die ervan gemaakt worden, had grote effecten op de dagelijkse mondzorg én het milieu.
De lage kosten, het eenvoudige productieproces, de diversiteit in toepasbaarheid en de weerstand tegen water, zorgden voor een grote technologische vooruitgang op heel veel gebieden in ons leven. Het maakte het tandenpoetsen toegankelijker voor iedereen en heeft daarmee aanzienlijk bijgedragen in het tegengaan van de ongezonde mond, met gaatjes en tandvleesproblemen.
De keerzijde van de medaille is dat juist deze eigenschappen ook zorgen voor een enorme milieubelasting. Het kan wel 400 jaar duren voordat de tandenborstel is afgebroken. Helaas kan de plastic tandenborstel niet gerecycled worden omdat het te klein is voor de machines en vaak vast komt te zitten. Als we uitgaan van een wereldbevolking van 7,8 miljard en het vervangen van je tandenborstel om de 4 maanden dan hebben we het over 23,4 miljard tandenborstels die weggegooid worden en eindigen op afvalbergen, in de verbrandingsoven, of in het milieu.
Inmiddels zijn er verschillende alternatieven die steeds meer gebruikt worden. De elektrische tandenborstel en de plastic borstel met verwisselbare kop geeft minder afval maar dit is nog steeds niet afbreekbaar. Daarnaast zien we steeds meer typen borstels van bamboe of suikerriet. Deze borstels zijn dan biologisch afbreekbaar maar helaas zijn de haren nog vaak van nylon.
Recent Engels onderzoek heeft gekeken naar de hele ‘Life Cylce’ van cradle to grave. Hierbij zijn alle aspecten, zoals het productieproces, het vervoer, het gebruik en het afval meegenomen. Dit onderzoek toonde aan dat de plastic borstel met een kleine verwisselbare kop de minste milieubelasting heeft gevolgd door de bamboe borstel.
Als consument kan je wel degelijk het verschil maken!
De tandenborstel is maar een heel klein onderdeel van de totale plastic afvalberg. Productie van nieuw plastic is zo goedkoop omdat de kosten van het verwerken van dit afval hierin niet meegenomen worden. Producenten kunnen bijdragen door bij hun productie ook de afvalfase van hun product mee te nemen in ontwerp en productie en het nu nog duurdere gerecyclede plastic te gebruiken. Als consument moeten we kijken naar de hoeveelheid die we kopen en weggooien. Minder kopen, meer hergebruiken, ons meer verdiepen in het materiaal en voorkomen van ziekte door een bewuste gezondere leefstijl kan onze bijdrage zijn.
Een Duurzame Mondzorg; elke stap is er een!
DE TANDPASTA
De geschiedenis en de toekomst van de tandpasta.
Tandpasta tubes kunnen nauwelijks gerecycled worden en eindigen tussen ons vuil of in het milieu.
Als consument kan je wel degelijk het verschil maken!
Tandpasta op een tandenborstel is het middel dat we nu gebruiken om ons gebit schoon en gezond te houden. 3000 - 5000 voor Christus werd al door de Egyptenaren een pasta gebruikt om de tanden schoon te maken zonder een borstel. De pasta werd, net als vandaag de dag, voornamelijk gebruikt om de tanden te bleken, de adem te verfrissen en om de tanden en het tandvlees schoon te maken. De materialen die gebruikt werden zijn echter behoorlijk abrasief (schurend) en niet heel hygiënisch.
Tandpasta’s zoals wij die nu kennen komen, in poedervorm, rond 1800 op de markt. Eind 1800 komen de eerste tandpasta’s in de bekende tubes op de markt. In 1914 wordt fluoride toegevoegd om corrosie van het gebit te voorkomen en werden de tandpasta’s veel minder abrasief. Door gebrek aan lood en tin, tijdens de 2e wereldoorlog, worden de tubes geproduceerd van plastic. Eind 1950 begin 1960 wordt fluoride in de pasta standaard en worden de pasta’s zachter en gebruiksvriendelijker.
De toegankelijkheid, de smaak en de toevoeging van fluoride hebben de mondgezondheid in het algemeen sterk verbeterd. Helaas dragen de tandpastatubes ook behoorlijk bij aan het wereldwijde plastic afvalprobleem. Als 17 miljoen mensen gemiddeld 6 tubes tandpasta per jaar gebruiken dan gooien we, alleen al in Nederland, jaarlijks 102 miljoen tubes weg. Door de samenstelling van verschillende soorten plastic, met soms een laagje aluminium aan de binnenkant en de resten van de pasta, zijn deze tubes nauwelijks te recyclen en kome in ons restafval terecht. De grondstof voor de plastic tube is aardolie en bij de productie komt veel CO2 vrij. In 1992 werd een convonant gesloten met de verpakkingsindustrie om overbodige verpakkingen terug te dringen. De kunststof ‘sta-tubes’ werden geïntroduceerd en werd destijds gezien als een grote milieuwinst. Helaas zie je steeds vaker dubbele verpakkingen, tubes met een kartonnen doosje, weer in de schappen liggen. Meestal een marketing truc, luxere en professionelere uitstraling, zonder toegevoegde waarde voor de pasta zelf. Op zich is het karton weer her te gebruiken maar sommige doosjes hebben een plastic coating of laklaag; dan zijn ze niet meer te recyclen. De tubes met een aluminium laagje en de doosjes met plastic coating horen dan weer bij het restafval.
Maar zijn er dan wel duurzamere alternatieven? Zeker. Denk bijvoorbeeld aan het openknippen van je tube; 5 tot 20 % blijft nog in de tube achter! Maar een meer duurzame keuze kan je vinden in de richting van ‘zero waste’ gebruik tandpasta tabletten. Nadat je deze kapot hebt gebeten, maak je je tandborstel nat en je kan starten met poetsen. Er komen steeds meer merken op de markt met verschillende smaken en de keuze uit wel of geen fluoride. Maar denk ook aan het watergebruik; Laat je de kraan aanstaan, tijdens het poetsen, dan is dat een water verlies van 12 liter (2 volle bouwemmers) in die 2 minuten. Uitgebreid naspoelen geeft ook weer waterverlies en het fluoride heeft een minder lange inwerktijd op tandweefsel.
Tandpasta tabletten als duurzame vervanging voor de tandpasta uit een tube.
Problemen met je gebit voorkomen door de tijd te nemen en op de juiste manier je gebit te verzorgen, heeft de grootste meerwaarde voor jezelf, je portemonnee en een duurzamere samenleving.
Een Duurzame Mondzorg; elke stap is er een!
Duurzame flos, ragers, en stokers
Een serie ter aanvulling op de Duurzame Dinsdag en de Verspillingsvrije week door tandarts Michiel Lieshout, adviseur Duurzame mondzorg.
Een duurzame mondzorg, elke stap is er een!
Op dit moment drijft er meer dan 150 miljoen ton plastic in de zee. Vertegenwoordigers van de Europese Commissie hebben in december 2018 een akkoord gesloten om de plasticsoep tegen te gaan.
Het akkoord bevat verschillende maatregelen verdeeld over de komende jaren. De eerste is 3 juli 2021 ingegaan, nu geldt in de EU een verbod op plastic wegwerpartikelen zoals rietjes, bestek, borden wattenstaafjes en ballonstokjes. Je mag producten waarvoor een verbod geldt vanaf de dag dat het verbod ingaat niet meer op de markt brengen. Oude voorraden mag je nog wel opmaken. Het verbod geldt ook voor producten die gedeeltelijk gemaakt zijn van plastic of bioplastic.
De tweede maatregel is een verplichte markering bij bepaalde producten. Dit betekent dat op een verpakking of product vermeld staat dat het kunststof bevat en in welke afvalbak hij na gebruik thuishoort.
Vanaf 5 januari 2023 zijn de producenten van wegwerpplastic medeverantwoordelijk voor de afvalverwerking en gaan ze stapsgewijs meebetalen aan de afvalinzameling, opruimen zwerfafval en verwerking van het plastic.
Wat betekent dat voor de flos, ragers, stokers en softpicks?
Als consument kan je wel degelijk het verschil maken!
Problemen in de mond zijn voor het grootste gedeelte te voorkomen. Dit geeft de grootste milieu besparing. Daarom is het schoonhouden van het gebit, letten op het aantal eetmomenten en de hoeveelheid suiker van groot belang. Sinds de komst van de plastic tandenborstel en de tandpasta, is de mondgezondheid wereldwijd enorm toegenomen. Ook zijn er veel producten verkrijgbaar om de ruimte tussen de tanden en kiezen schoon te houden. Alleen gebruikmaken van een borstel is niet voldoende.
In het verleden werd het gebruik van flossdraad standaard geadviseerd. Tegenwoordig weten we dat alleen reinigen met flossdraad de plak onvoldoende verwijderd en vaak het tandvlees kapot maakt. Daarom is het advies om gebruik te maken van een goed passende rager en of tandenstoker.
In de schappen van de drogist of supermarkt kunnen we heel veel producten kopen en online wordt de keuze alleen nog maar groter. Wat kan je wel en wat moet je liever niet gebruiken? Deze vraag kunt het beste aan de mondhygiënist of preventie assistent stellen. In het algemeen kan je stellen dat het niet mag schuren en toch ruimte vullend moet zijn. Zo worden, naast de flossdraad, veel plastic of ronde houten tandenstokers gebruikt, maar worden niet aangeraden juist om deze redenen. Tegenwoordig zijn er enkele merken die ook een combinatie van een rager en een tandenstoker op de markt hebben gebracht de tooth- of soft picks. Het reinigende deel is van silicone. Traditioneel is het hoofdbestanddeel plastic (polypropyleen) vaak in combinatie met andere materialen (nylon, metaal, silicone, andere plastics). Dit plastic wordt nog altijd hoofdzakelijk nieuw geproduceerd van ruwe olie. Sinds de jaren 40 wordt ook flossdraad van plastic (nylon) gevlochten draden gemaakt. Het is vaak bewerkt met verschillende chemische stoffen aan toegevoegd worden. Zoals ‘Bisfenol A’ (BPA) en ‘per- en poly- fluorocarbonaten’ (PFC’s). Deze stoffen zijn de laatste tijd veel in het nieuws vanwege de potentie om de hormoonhuishouding te verstoren. Naast het product zelf zijn veel van de verpakkingen ook gemaakt van plastic.
Naast mogelijke gezondheidsrisico’s komen deze producten massaal in het milieu terecht. We weten dat plastic er ongeveer 400 jaar overdoet om volledig te zijn vervallen in microplastics. In ons afval gaan deze producten direct de verbrandingsoven in omdat ze te klein zijn om te scheiden en vaak bestaan uit meerdere soorten materialen. Hierdoor is hergebruik van vooral het plastic vooralsnog onmogelijk.
De duurzaamste keuze
Maar hoe doen we dit onderhoud dan wel milieuvriendelijk? Milieuvriendelijk betekend zo min mogelijk CO2 uitstoot gedurende de productie, vervoer, gebruik en verwerking als afval van het product en daarnaast zo min mogelijk verpakkingsmaterialen.
Houten tandenstokers kunnen heel duurzaam zijn mits de plastic verpakking ook duurzaam is en er geen chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt worden om het hout te laten groeien. Het neemt immers CO2 op en vergaat als het in de natuur terecht komt. In dit kader wordt steeds meer gebruik gemaakt van bamboe. Een snelgroeiende houtsoort dat een antibacteriële werking heeft, heeft geen bestrijdingsmiddelen nodig tijdens de groei, helpt tegen ontbossing door de snelle groei en breekt af in de natuur. De ‘interdental brushes’ (borsteltjes voor tussen de tanden en kiezen)van bamboe hebben alleen nog nylon haren. Dit blijft een uitdaging hier vervanging voor te vinden. Dus weggooien in de natuur is nog steeds geen oplossing.
Gezien de veelzijdige eigenschappen van plastic is het niet denkbaar dat plastic in de toekomst zal verdwijnen als basis van deze producten. Wat wel van belang is dat de afvalfase meegenomen wordt en dat we afstappen van het gebruik van fossiele brandstoffen voor de productie ervan. Veel producenten stappen nu wel over op het gebruik van bioplastics en of gerecycled plastic. Maar helaas zorgt de relatief lage prijs voor nieuw plastic en achterblijvende wet- en regelgeving, mbt het verplichte gebruik van gerecyclede plastic, dat er niet massaal over wordt gegaan naar deze nieuwe vormen van plastic. We moeten afval zien als een bron van grondstoffen en dit niet direct verbranden. Door technologische ontwikkelingen in het winnen van plastic uit de afvalstromen en ontwikkeling van plastics op plantaardige basis (vb; maïs, suikerriet of aardappels) kan er afgestapt worden van traditionele plastics. Eerder gebruikte plastics zijn steeds beter weer afbreekbaar tot op molecuul niveau (‘upcycling’) om zo weer nieuwe grondstof te zijn. Zo kan het vele malen weer opnieuw gebruikt worden. Bioplastics of ‘biobased plastics’ hebben als voordeel dat er tijdens de productie minder CO2 vrijkomt. Helaas wordt er vanwege de hoge kosten nog weinig gerecycled.
Verminderen en op grote schaal hergebruik van verpakkingsmaterialen en producten zoveel als mogelijk uit 1 soort (hergebruikt of her te gebruiken) materiaal maken, hebben de toekomst. Als consument is het soms goed zoeken naar een milieuvriendelijker alternatief maar op het internet zijn al genoeg voorbeelden te vinden. Meer vraag vanuit de consument zorgt voor een grotere prikkel bij de producent om milieuvriendelijke grondstoffen te gaan gebruiken. Meer gebruik van herbruikbare grondstoffen zorgt voor lagere prijzen om milieuvriendelijker te gaan werken.
Aanvulling op bovenstaande door de auteur; Er is nog geen LCA of footprint analyse gedaan mbt de verschillende materialen. We weten dus niet wat elk materiaal voor impact heeft. Concreet kan je zeggen; 1. Gebruik interdentale reiniging 2. Gebruik de juiste best passende middelen (advies bij de mondhygienist of preventieassistent) 3. Denk na over het materiaal waarvan ze zijn gemaakt; liefst hergebruikt of biologisch afbreekbaar plastic 4. Gooi de rager, stoker etc in een prullenbak weg en niet in het milieu
Als consument kan je wel degelijk het verschil maken
10 tips van de duurzame tandarts
10 manieren voor een duurzame mondhygiëne;
- 1. Volg de adviezen van de tandarts, mondhygiënist en of preventie assistent, met betrekking tot de beste manier van reinigen rondom en tussen de tanden en kiezen goed op. Zo voorkom je onnodige problemen met het gebit.
- 2. Let op suikers en koolhydraten, de frequentie en de momenten van eten en drinken. Te veel suiker en koolhydraat momenten op een dag, geeft eerder kans op gaatjes, meer noodzakelijke behandelingen en uiteindelijk verlies van tanden en kiezen.
- 3. Gebruik een plastic tandenborstel met een verwisselbare kop of een borstel gemaakt van suikerriet of bamboe.
- 4. Gebruik tandpasta tabletten in plaats van tandpasta uit een tube. Inmiddels is de meeste kartonnenverpakking om de tube verdwenen maar het plastic van de tube geeft nog een enorme afvalberg. Daarnaast is het water in de pasta op deze manier niet nodig.
- 5. Gebruik verdere mondverzorgingsproducten van gerecycled plastic. Enkele, vooral Scandinavische merken, maken zich hier hard voor.
- 6. Zet de kraan uit, tijdens het poesten (en handenwassen). 2 minuten de kraan open laten staan zorgt gemiddeld voor 12 liter water verlies (2 volle bouw emmers).
- 7. Naspoelen na het poetsen zorgt voor verder waterverlies en het fluoride in de tandpasta heeft een minder lange inwerktijd.
- 8. Gebruik eventueel mondspoelmiddelen die je zelf in water oplost. (B.v. Weleda) De toegevoegde hoeveelheid water in deze producten geeft onnodig veel transport kilometers en dus CO2 uitstoot en luchtverontreiniging.
- 9. Gebruik biologisch afbreekbaar flossdraad of floss gemaakt van natuurlijke producten
- 10. Laat de tandarts, met een juiste regelmaat, naar uw gebit kijken. Dit voorkomt problemen en onnodig hoge kosten!
Een duurzame mondzorg, elke stap is er een!
