Wat is speeksel?
Speeksel wordt in de mond gevormd door klieren en is meestal zuur; de pH ligt tussen de 5,5 tot 7,5. Het bevat elektrolyten, slijm, enzymen, eiwitten, antistoffen. Speeksel speelt een belangrijke rol vertering van voedsel. De de eerste stap is dat het speeksel zich met voeding mengt. Wanneer er niet genoeg speeksel is, kan dit leiden tot een kettingreactie voor de spijsvertering: bij een tekort aan speeksel raken meerdere stappen in de voedselvertering verstoord.
Enzymen
Het enzym amylase breekt zetmeel af en het enzym lipase de vetten. Bij een gebrek aan speeksel worden zetmeel en vetten niet goed verteerd. Zetmeel hoort in de mond al voor een deel te worden afgebroken door enzymen van de alvleesklier. Zetmeel moet tot losse glucose moleculen worden omgezet die door de wand van de dunne darm kunnen worden opgenomen. Onverteerd zetmeel komt aan in de dikke darm. Wanneer dat gebeurt, veroorzaakt het klachten omdat ongunstige organismen die aanwezig zijn in de dikke darm kunnen zich met zetmeel voeden. Zo neemt bij een dieet van hoog zetmeelgehalte aantallen Prevotella soorten, gisten en schimmels toe, zowel in de darm als in de mond.
Darmklachten bij een gebrek aan speeksel
Een droge mond wordt aangeduid met Xerostomie (droge mond) en ontstaat door een verminderde speekselproductie. Dit is in toenemende mate een probleem. Uit onderzoek blijkt dat één op de vijf mensen hier last van heeft.
Er zijn aandoeningen die een chronisch tekort aan speeksel veroorzaken. De auto-immuunziekten syndroom van Sjögren en systemische lupus erythematosus (SLE) uiten zich in een gebrek aan speeksel.
Klachten
Een gebrek aan speeksel kan veel (darm)klachten veroorzaken:
- Candida en schimmel overgroei: Een toename van Candida soorten en schimmels zoals Aspergilluskan het gevolg zijn van een gebrek aan speeksel. Een speekseltekort uit zich vaak in een brandend gevoel in de mond en een verandering van de bacteriële samenstelling. Bij een droge mond kunnen er klachten ontstaan door een toename van de bacteriën Prevotella, Fusobacterium en Enterococcus faecalis.
- De samenstelling van bacteriën die in het speeksel aanwezig zijn, spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van een chronische tandvliesontsteking, parodontitis.
- Ook ondergaat de samenstelling van de microbiota van het maagdarmkanaal specifieke veranderingen bij de aanwezigheid van schadelijke mondbacteriën.
Speeksel en mond bacteriën
De mond bevat veel bacteriën, men spreekt van het orale microbioom.
Een gebrek aan speeksel kan verschillende effecten hebben op de samenstelling van bacteriën in het orale microbioom. Te weinig speeksel kan zowel de groei van schadelijke bacteriën bevorderen, als ook de groei van gezonde bacteriën afremmen. De schadelijke mondbacteriën worden doorgeslikt en komen in de darm terecht.
Gunstige bacteriën
Lactobacillus is een bacterie met gunstige eigenschappen die van nature voorkomt in de mondholte en ook in de vagina en in de darm. Een daling van de aantallen Lactobacillus en andere gunstige bacteriën in de mond gaat vaak samen met een toename van ongunstig soorten. Speeksel remt de groei van schadelijke bacteriën en schimmels, waardoor er bij mensen met te weinig speeksel vaak een ongunstige samenstelling van mondbacteriën voorkomt.
Ongezonde bacteriën
Een gebrek aan speeksel kan samengaan met een toename van Enterococcus faecalis, een darmbacterie die ook in de mond kan voorkomen. De schadelijke variant van deze bacterie vormt het enzym gelatinase. Dit enzym draagt bij tot de irritatie van het slijmvlies waardoor er ontstekingen ontstaan. Deze bacterie kan methacrylaat en tand-interface materialen afbreken, ook kunnen deze schadelijke bacteriën het wortelkanaal systeem binnendringen. De aantallen van Enterococcus faecalis zijn te bepalen door middel van een uitstrijkje van de mond.
Vaak is er bij een daling van gunstige bacteriën zoals Lactobacillus een toename van Prevotella bacteriën soorten. Bij mensen met een afgenomen speeksel productie zoals bij Sjögren en SLE-patiënten ziet men ook dat de bacteriën in de darm verstoort raken, de darmflora is dan afwijkend vergeleken met gezonde personen. Ontlasting analyses laten een afgenomen diversiteit van bacteriën zien, met lagere aantallen Firmicutes en een toename van Bacteroïdes-soorten.
Samenhang tussen een gebrekkige speekselvorming en ziekten
Ook bij een aantal andere ziekten is er een tekort aan speekselvorming. Bijvoorbeeld bij Amylotrofische Laterale Sclerose (ALS), een zenuw-spierziekte waarbij ook de slikspieren zijn aangedaan.
En ook;
- Cystische Fibrose uit zich in de vorming van taai slijm.
- Bij diabetes kan er een droge mond ontstaan; is er een sterk afwijkende samenstelling van de mond bacteriën.
- Bij mensen met de ziekte van Parkinson zijn er slikproblemen, ook bij hen ziet men een toename van soorten Prevotella bacteriën in de mond.
- Wanneer mensen met schildklierkanker behandeld worden met radioactief jodium verandert de samenstelling van de mondbacteriën en treden er schimmelinfecties op.
Immunoglobuline A
Immunoglobuline A, sIgA, verdedigt de slijmvliezen tegen schadelijke bacteriën. Bij mensen met lage sIgA waarden is vaak de weerstand afgenomen, dit komt ook voor bij chronische ziekten zoals multipele sclerose. Een tekort aan IgA doet de kans op ontstekingen van het slijmvlies van de mond en darm toenemen.
Invloed van het dieet
Een zetmeelrijk (60% calorie-inname) dieet dat veel granen bevat, zorgt voor hoge aantallen Prevotella soorten in de darm en de mond.
De regelmatige consumptie van alcohol verstoort het milieu van de mond. Het microbioom van drinkers raakt verstoort, er is een toename van Bacteroidetes en schadelijke soorten zoals Actinomycesia. Tegelijkertijd dalen de aantallen gezonde bacteriën - zoals Lactobacillus, die het ontstaan bepaalde ziekten kunnen voorkomen. Bacteroidetes soorten zijn vaak toegenomen bij mensen met overgewicht.
Een dieet dat weinig zetmeel bevat, doet de aantallen ongunstige bacteriën dalen.
Door het eten van groenten neemt het stikstofgehalte van de mond toe. Stikstofmonoxide (NO) is van groot belang voor sportprestatie en wordt gevormd door nitraat-reducerende mondbacteriën. De vorming van NO gaat samen met een hoger fitnessniveau. Specifieke mond bacteriën leveren op die manier een bijdrage. Omgekeerd is een gebrek aan deze bacteriën ongunstig.
Mondwater
Ontsmettende middelen zoals chloorhexidine veranderen niet alleen de samenstelling van de bacteriën in de mond maar ook in de darm. Voor sommige mensen is het beter de mond te spoelen met een mildere product. Groene thee heeft als mondwater een anti-microbiële werking, dit bevordert de mond- en tandgezondheid en doet de aantallen Lactobacillus toenemen.
Testen:
Hier is een overzicht van de mogelijke testen:
Om te testen op Candida heb je twee keuzes:
- Een speeksel test: analyse van schimmels en Candida soorten in de mond.
- Ontlasting test: Candida spp. en schimmels in de darm
Om te testen op Enterococcus zijn er ook twee keuzes:
- Speeksel test: Enterococcus,
- Test ontlasting: darmflora analyse, incl. Enterococcus faecalis
Om de weerstand te testen: ontlasting analyse sIgA
Om te testen op gezonde bacteriën: Darmflora analyse en enterotypen
J Endod. 2018 Apr;44(4):609-613. doi: 10.1016/j.joen.2017.12.014. Epub 2018 Feb 1.Enterococcus faecalis Hydrolyzes Dental Resin Composites and Adhesives.
Marashdeh MQ1, Gitalis R1, Levesque C2, Finer Y3.
Front Microbiol. 2016 Jan 11;6:1534. doi: 10.3389/fmicb.2015.01534. eCollection 2015.
Enterococcus faecalis from Food, Clinical Specimens, and Oral Sites: Prevalence of Virulence Factors in Association with Biofilm Formation.
Anderson AC1, Jonas D2, Huber I3, Karygianni L1, Wölber J1, Hellwig E1, Arweiler N4, Vach K5, Wittmer A6, Al-Ahmad A1.
