De rol van speeksel
Speeksel is een doorzichtige, enigszins stroperige vloeistof welke uitgescheden wordt door drie paren grotere speekselklieren en honderden kleine klieren verspreid over het mondslijmvlies. De normale gemiddelde dagelijkse speekselproductie ligt tussen de 500 ml en 1500 ml per dag.
De 3 paar grote speekselklieren zijn de oorspeekselklier (glandula parotis), de speekselklier onder de onderkaak (glandula submandibularis) en onder de tong bevinden zich nog 2 speekselklieren (glandula sublingualis). De grote speekselklieren produceren gemiddeld 500-1000 ml speeksel, de kleinere speekselklieren gemiddeld 500 ml per dag. De grootste speekselklier is de oorspeekselklier (parotis), deze scheidt voornamelijk water uit en wordt geactiveerd tijdens het eten. Water is dus het voornaamste bestanddeel van speeksel, maar speeksel bevat ook slijm (mucines), zouten (elektrolyten), enzymen, eiwitten en afweerstoffen.
Speeksel heeft vele belangrijke functies, zoals:
- smering: bij kauwen, slikken en bij spreken;
- bevochtiging en reiniging: van het mondslijmvlies;
- bescherming tegen tanderosie, door buffering van zuren;
- bescherming tegen tandbederf, door herstel van beschadigd tandglazuur;
- bescherming tegen infecties, door antimicrobiële eiwitten;
- voorbereiding spijsvertering; enzym amlyse is eerste stap bij vertering;
- vrijmaken en oplossen van geur- en smaakstoffen uit het voedsel.
Afwijkingen en problemen van het speeksel
Droge mond
Droge mond wordt ook wel xerostomie genoemd. Monddroogte is geen op zichzelf staande ziekte maar een vervelende aandoening met diverse oorzaken.
Verstoorde samenstelling van de bacteriën en enzymen in het speeksel
Een verstoring van de samenstelling van het speeksel kan diverse problemen veroorzaken die verder gaan dan de mond. Zo kan een gebrek aan enzymen en verstoring van de mondflora (bacteriën) spijsvertering en darmproblemen geven.
Functie van het speeksel verstoord door mond-gerelateerde klachten
Naast de samenstelling van het speeksel is ook de manier van eten belangrijk. Hoe eet je? Eet je gehaast of rustig, kauw je bewust of zijn er misschien problemen met kauwen? Wordt het speeksel goed vermengd met het voedsel?
Problemen door verstoorde balans van het speeksel
- snellere ontwikkeling van gaatjes (tandbederf);
- grotere kans op ontstoken, bloedend tandvlees (gingivitis & parodontitis);
- snellere ophoping van tandplak en voedselresten;
- gescheurde mondhoeken;
- grotere kans op schimmelinfecties (candidose);
- branderig gevoel in de mond;
- ruwe en branderige tong;
- slechte adem (halitose);
- onaangename smaak in de mond;
- verminderde / geen houvast van prothese(s).
- Voedingsproblemen
- zin in eten neemt af;
- smaak van voedsel vervlakt;
- moeite met eten, slikken;
- veel voedselresten blijven achter in de mond.
- Spreken
- moeite met spreken;
- smakkende geluiden;
- klevende tong.
- Onderbroken slaap
- ontwaken door dorst sensatie;
- frequent toiletbezoek door nachtelijk drinken;
- toename van de klacht door mondademhaling tijdens de slaap.
- Emotionele problemen
- sociaal isolement door problemen met spreken en eten;
- vermoeidheid door slaaptekort.
Mogelijke oorzaken van speekselproblemen:
- mondademhaling;
- bijwerking medicatie;
- bestraling, operaties of verwondingen van het hoofd- halsgebied;
- overmatig alcoholgebruik, roken, cannabis of koffie;
- uitdroging, bijvoorbeeld ten gevolge van hoge koorts;
- Chronische stress.
Speekselonderzoek
Soms zijn de klachten zodanig dat verder onderzoek gewenst is. Bijvoorbeeld door een speekselonderzoek. Dit onderzoek bestaat uit het opvangen van een 3-tal soorten speeksel gedurende enkele minuten.
- ongestimuleerd speeksel;
- kauwgestimulaard speeksel;
- citroenzuur gestimuleerd speeksel.
Dit opvangen van het speeksel is volstrekt pijnloos en duurt ongeveer 15 minuten. Zowel de hoeveelheid als samenstelling van het speeksel wordt vervolgens bepaald. Aan de hand van uw gegevens en de omschreven klachten wordt vervolgens gezamenlijk gezocht naar een optimale behandelstrategie.
Onderzoek bij een droge mond
Het blijkt dat bij personen met droge mondklachten niet altijd objectief een verminderde speekselvloed te meten is. Daarom is het zinvol om de hoeveelheid en de samenstelling van het speeksel te meten. Het Nederlands Speekselcentrum (https://www.demondzorgkliniek.nl/onze-praktijk-nederlands-speekselcentr…) heeft een aantal speekselklinieken waar u terecht kunt voor diagnostiek en advies van uw droogteklacht.
