Recent onderzoek toont aan dat meer dan vijftig procent van de topsporters kampt met mondproblemen. Mondhygiëniste Jolanda Gortzak vindt het hoog tijd om meer aandacht te besteden aan mondgezondheid binnen de topsport.
Mass startspecialist en man van de lange adem bij Reggeborgh, Bart Hoolwerf (25), vindt mondzorg een ‘superbelangrijk aspect’. “Ik heb liever een schaafwond dan pijn in mijn mond.” Dat ondervond hij in Calgary tijdens de wereldbekerwedstrijden, waar een ontstoken verstandskies hem parten speelde. Hij heeft ‘niet het beste gebit’, zoals de Spakenburger dat zelf omschrijft. “Het is denk ik een familiekwaaltje. Ik heb niet veel glazuur op de tanden. Gaatjes heb ik amper gehad, maar de vele sportvoeding die wij als sporters nodig hebben is eigenlijk rommel voor je gebit. Een gelletje is bijvoorbeeld pure suiker. Tot Calgary ben ik hier nooit op gewezen.”
Hoolwerf verbaast zich erover dat er niet meer aandacht wordt besteed aan mondgezondheid bij topsporters. “Die ontstoken kies was zo’n nare ervaring en heeft me zoveel energie gekost. Nu ik me hier bewust van ben, spoel ik mijn mond met water direct nadat ik deze sportvoeding tot me heb genomen. Of ik kies voor een mueslireep; die tast minder je tanden aan. En zelfs dan spoel ik na. Toevallig zei onze fysiotherapeut onlangs nog: ‘Het liefst neem ik een tandarts in dienst om sporters te helpen met problemen aan het gebit.' Het is zoiets cruciaals in de algehele gezondheid van een sporter.’”
Het verhaal van Hoolwerf onderstreept het belang van mondgezondheid voor optimale prestaties. Onderzoek wijst uit dat topsporters vaker aan mondziekten leiden dan de gemiddelde bevolkingspopulatie. “De meest voorkomende klachten bij topsporters zijn tandvleesontstekingen (77%) en gaatjes (49%). Een van de oorzaken hiervan is de hoeveelheid suikers en koolhydraten, de gels en de repen die sporters tot zich nemen”, aldus Jolanda Gortzak, mondhygiëniste en eigenaresse van Oral-Vision in Amsterdam.
Ze vertelt dat speeksel een zeer belangrijke rol speelt. “Het wordt ook wel het olympisch goud van de mond genoemd; de smeerolie voor je tanden, kiezen en mondslijmvliezen. Het biedt de mond bescherming en fungeert als afweersysteem. Wanneer sporters veelvuldig door de mond ademen of stress ervaren door bijvoorbeeld spanning van een belangrijke wedstrijd, ontstaat er een drogere mond. Dit betekent minder speeksel en dus een verminderde afweerreactie. Als je dan voeding tot je neemt of de mond niet goed reinigt, vergroot het de kans op tandvleesontstekingen en andere problemen in de mond.”
Een polonaise aan mondbacteriën leidt volgens de expert tot slechtere prestaties, blessures en een vertraagd herstel van de sporter. Gortzak: “Hogere waarden van ontstekingseiwitten in de mond dragen bij aan een snellere spiervermoeidheid, één van de belangrijkste oorzaken van sportblessures. De bacteriën onder je tandvlees kunnen de bloedbaan ingaan. Wanneer de atleet zich volledig uitput, ontstaat er via deze weg een verhoogde kans op infectie, dat vaak tot uiting komt op de zwakkere plekken van het lichaam.”
“Verder laten onderzoeksresultaten zien dat zeventien procent van de topsporters zich schaamt voor het gebit en niet durft te lachen. De stand van de tanden, slechte adem, pijnklachten of mondaandoeningen kunnen het zelfvertrouwen van de atleet beïnvloeden”, stelt de tandheelkundig expert.
Eén van de schaatssters die afgelopen seizoen minder reden had tot lachen vanwege een opgezwollen wang, is allroundster van Team IKO, Robin Groot (22). Een acute ontsteking van haar rechterverstandskies zorgde voor een onprettige verrassing vlak voor het Daikin NK Afstanden. Ondanks de pijn en een antibioticakuur wist ze zich te plaatsen voor de World Cups in Polen. Daar kreeg ze er weer last van. “De dag na de wereldbekerwedstrijden zijn allebei mijn verstandskiezen aan de rechterkant door de kaakchirurg eruit gehaald. Na het seizoen heb ik meteen doorgepakt en de andere twee preventief laten verwijderen. Het was zo’n opluchting. Ik hoor het steeds vaker om me heen bij rijders. Mijn tip: Haal ze eruit!”
Gortzak merkt op dat tanderosie, naast tandvleesontstekingen en gaatjes, ook veel voorkomt bij topsporters. Tandglazuur wordt aangetast door zuren uit (sport)dranken, voedingsmiddelen of het maagzuur. Het grote probleem is dat eenmaal verloren glazuur niet meer terugkomt. Daarnaast kan (in)spanning leiden tot tandenknarsen, waardoor de tanden en kiezen wat afslijten. Zodra de atleet in zo’n geval dieper dichtbijt, heeft dit effect op de stand van de nek, rug én de balans. Volgens Gortzak allemaal zaken die vooraf te screenen en te verhelpen zijn.
De middenafstandsspecialist van schaatsteam Reggeborgh, Louis Hollaar (24), heeft ook aan den lijve ondervonden hoe een ontstoken verstandskies prestaties negatief beïnvloedt. Het leidde afgelopen seizoen tot verminderde energie en een prestatiedip tijdens de World Cups in Stavanger en Heerenveen en kwam pas aan het licht tijdens het daaropvolgende trainingskamp. Thuis heeft Hollaar de kies meteen laten verwijderen. “Het was drie dagen voordat we vertrokken naar de wereldbekerwedstrijden in Calgary. Ik dacht: eruit en klaar, maar de dagen erna had ik nog een drukkend gevoel in mijn mond en hoofd. Vliegen was niet ideaal. Uiteindelijk hebben deze klachten me twee maanden gekost. Na het seizoen heb ik mijn andere drie verstandskiezen er preventief uit laten halen. De begeleiding hierin vond ik prettig. Onze sportarts, Karin Top, zit er bovenop. Als je niet fit bent en de oorzaak is moeilijk te verklaren, adviseert zij om naar de tandarts te gaan. Het zou zomaar iets met het gebit kunnen zijn.”
Gortzak is van mening dat er op het gebied van begeleiding qua mondgezondheid nog een flinke slag te maken valt. “Je kunt checks doen of om het jaar foto’s laten maken, maar ik pleit voor een preventieve behandelmethode en zou een specialist deel uit laten maken van het (para)medisch team van een sporter. Hierdoor zijn veel klachten te voorkomen. Dit is de reden waarom ik als mondhygiëniste een intake doe met een uitgebreide ‘Mind & Mouth vragenlijst’. Naast de mondgezondheid krijg ik inzicht in aspecten als slaap, ademhaling, stress en sociale aspecten. Het is belangrijk om te weten hoe iemand mentaal in elkaar zit. Zo kan er ingespeeld worden op de behoeften van een topsporter met als doel: ultieme algehele gezondheid, minder blessures en optimale prestaties!”
Met dank aan Schaatsen.nl.
Foto's: Soenar Chamid
