Ritme als houvast

Leo F.M. van Dijk

De mens met dementie in al zijn vormen als de ziekte van Alzheimer, Vasculaire dementie, Frontotemporale dementie, ziekte van Pick, Lewy Body dementie, Korsakov en dementie als gevolg van de ziekte van Parkinson komt op een gegeven moment in een fase dat er hulp moet worden geboden bij de ADL, de Algemene Dagelijkse Levensverrichtingen. Voordat het zover is kan een vast patroon, een ritme, helpen om langer zelfstandig handelingen te kunnen blijven doen wat veel fijner is en goed voor de eigenwaarde. 

Bij de ADL hoort ook de mondzorg. Het kan zijn dat je iemand begeleidt bij het opstaan en aankleden of het naar bed gaan en helpt herinneren om de tanden te poetsen. Misschien dat je de tandenborstel aanreikt en aanwijzingen geeft, samen poetst of dat je het poetsen in het geheel overneemt. Het in de gaten houden of het goed gebeurd is van groot belang. Probeer dit zonder te betuttelen om eigenwaarde te behouden en weerstand te voorkomen.

Wanneer de mond niet goed wordt verzorgd ontstaat er al snel bloedend tandvlees, gingivitis en zelfs parodontitis met gevolgen voor de algemene gezondheid. Een goed verzorgde frisse mond geeft een comfortabel en zelfverzekerder gevoel wat altijd positief is. Problemen die al in korte tijd kunnen ontstaan bij gebrekkige mondzorg zijn naast bloedend tandvlees ook een slechte adem, verstoorde smaak en daarmee vaak verminderde eetlust. Daarnaast kan pijn in de mond onrust veroorzaken wanneer iemand niet goed meer kan aangeven wat er aan de hand is. 

Uit een onderzoek is gebleken dat oudere volwassenen met dementie vaak een slechte mondgezondheid hebben. Chronisch gebruik van xerogene medicijnen (medicijnen met als bijwerking een droge mond, verminderde speekselproductie) kan bijdragen aan verminderen van de mondgezondheid. De impact van xerogene medicatie en het voorspelde risico op tandheelkundige ingrepen bij mensen met dementie laat zien dat zorgvuldig de risico’s en voordelen van deze medicatie moet worden beoordeeld voor deze kwetsbare groep mensen. Daarnaast is bekend dat wanneer men 4 of meer soorten medicatie gebruikt is de speekselproductie ook niet meer optimaal is. 

In de professionele zorg is de mondzorg een aandachtpunt voor de zorgverleners. Elke zorgverlener observeert de situatie van de patiënt tijdens de zorg. Zie je afwijkingen of bijzonderheden? Het monitoren van de mondgezondheid is moeilijker omdat het minder zichtbaar is dan b.v. de kleur en conditie van de huid. Je moet goed in de mond kunnen kijken wat niet iedereen altijd toestaat. 

In de mond van de zorgontvanger komen kan als indringend worden ervaren. Het kan ook pijnlijk of oncomfortabel aanvoelen als een ander de mondzorg bij je doet. Vraag maar eens iemand om jouw tanden te poetsen, gewoon om het te ervaren. Het is een bijzondere ervaring die je helpt je in te leven hoe dat is. 

De mens met dementie ziet ook niet altijd het nut meer van de mondzorg. Uitleg, kalmte en vertrouwen kan helpen. De aanvaarding van de hulp kan per zorgverlener en per moment verschillen. Bij veel weerstand kan een 'uiterlijke aankleding van het ritueel tandenpoetsen' als een wit doktersjasje ook helpen om vertrouwen te krijgen. Vaste rituelen, ritme of volgorde zijn altijd een goed hulpmiddel. Dit kan ook in een latere fase van de dementie nog worden ingevoerd om vastigheid te bieden. Zie het filmpje van Leo van Dijk onderaan dit artikel. 

Wat kan je doen om goede mondzorg te verlenen?

• Het is bevorderlijk als iemand zich veilig voelt en de tijd krijgt. Duidelijk uitleggen in zo min mogelijk woorden wat je van de persoon vraagt of gaat doen en betrek de persoon erbij, maak contact. Zorg verlenen is meebewegen met de situatie van de zorgontvanger wat kan betekenen dat je dat je hulp beperkt blijft tot het herinneren aan tandenpoetsen tot het overnemen van de gehele mondzorg. 
• Monitoren tijdens de zorgmomenten. Wanneer de zorgontvanger zelf poetst en je twijfelt of het goed gebeurd kan je vragen of je even mag kijken of aanbieden om te helpen. Wat altijd kan is kijken wanneer iemand gaat spoelen en dit uitspuugt. Zit er b.v. bloed bij? Dan is dat een signaal dat er iets aan de hand is en de mondzorg extra aandacht behoeft. Ook de mondgeur kan een indruk geven. 
• Slikt iemand na het tandenpoetsen de tandpasta door dan is een kindertandpasta of een natuurlijke milde tandpasta aan te raden. Alleen uitspugen kan voldoende zijn en hoeft er niet worden nagespoeld. De fluoride blijft dan langer op het gebit en kan langer zijn werk doen. 
• Controleer of er medicatie is die van invloed kan zijn op de mondconditie. Zo ja, dan kan het verstandig zijn om dit te bespreken met de tandarts. Ook bij gebruik van 4 of meer meditatiesoorten kan invloed hebben op de mondgezondheid.
• Tandartsbezoeken plannen en vastleggen in de agenda van de patiënt is verstandig als de zorg door wisselende zorgverleners wordt gegeven. Elke 3 maanden een bezoek aan de mondhygiënist houdt het gebit langer in goede conditie. Tandarts en mondhygiënist kunnen advies op maat geven. Er zijn geriatrische tandartsen die gespecialiseerd zijn op dit gebied. Zij behandelen ook op locatie zoals verpleeghuizen en woonvormen voor de mens met dementie. 

Het geheim van een gezond leven met Alzheimer volgens Leo van Dijk.

Leo van Dijk (1933) is getrouwd, (groot)vader en hij heeft de ziekte van Alzheimer. Auteur van: ‘Alzheimer voor beginners’ Leo van Dijk heeft zelf een manier gevonden hoe hij goed voor zichzelf kan blijven zorgen. Zie het ontroerende en positieve interview met zijn uitleg.

Artikel is gepubliceerd door Het Parool

Graag had het team van Tandarts.nl de heer Leo van Dijk, of zijn familie toestemming gevraagd voor het herplaatsen van dit interview. We hebben geen contactgegevens kunnen vinden. Wij danken zijn openheid en moed. We hopen vele mensen te inspireren met zijn ervaringen en ideeën. 

Over dementie

Dementie is een ziektebeeld waarbij de geestelijke vermogens ernstig zijn afgenomen. Dagelijkse handelingen zoals aankleden, koken of rekeningen betalen worden daardoor lastig of onmogelijk. De meest voorkomende vorm van dementie is de ziekte van Alzheimer (70%). 
In Nederland hebben ruim 270.000 mensen dementie; hiervan wonen ruim 70.000 mensen in verpleeg- of verzorgingshuizen. Als gevolg van de vergrijzing zal het aantal dementerenden in 2040 zijn toegenomen tot meer dan 500.000. De kans op dementie neemt toe door een ongezonde leefstijl. Risicofactoren zijn roken, overgewicht, te weinig beweging, hoge bloeddruk, suikerziekte, te weinig mentale en sociale activiteiten en depressie. Voor de ziekte van Alzheimer en de andere vormen van dementie bestaan nog geen geneesmiddelen. 
Bron: Alzheimer Nederland, alzheimer-nederland.nl

Bronnen: Het Parool, innovatiekringdementie.nl en dementie-winkel.nl

V205-1