10 vragen aan professor Erik Scherder over mondgezondheid, goed kauwen en breingezondheid.
Als hoogleraar neuropsychologie richt Erik Scherder zich met hart en ziel op de geheimen van het brein. Er wordt steeds meer bekend over de relatie tussen mondgezondheid en de algehele gezondheid en dus ook de hersenen.
Met de uitleg van professor Erik Scherder kunnen we beter begrijpen waarom en hoe mondgezondheid invloed heeft op onze hersenen en wat we zelf, met onze mondgezondheid en goed kauwen kunnen doen voor onze breingezondheid.
1) Heeft bloedend tandvlees en parodontitis invloed op de hersenen?
Erik Scherder: ‘Tja, er is nog veel te weinig kennis over beschikbaar om strikt te kunnen zeggen dat een ontsteking in de mond problemen geeft in de hersenen of een veroorzaker is van dementie. Als mensen ontstekingen in de mond hebben zie je vaak ook andere risicofactoren die ziekte kunnen veroorzaken maar niet iedereen wordt ziek of krijgt een vorm van dementie. Daar kunnen we nog geen grote uitspraken over doen. We praten daarom altijd over risico’s en niet dat het ook zo is. Risicofactoren om (hersen)ziektes te krijgen zijn ook ongezond eten, weinig beweging en overgewicht. Het gaat erom dat je de risico’s wil verminderen en daar hoort mondgezondheid zeker bij.’
2) Je hebt een goede mondgezondheid nodig om goed te kunnen kauwen, dat klinkt logisch maar waarom is goed kauwen belangrijk voor de gezondheid van de hersenen?
Erik Scherder: ‘Doorbloeding door goed kauwen is een van de factoren die een positief effect heeft op de hersenen. Ik leg het je uit. Er zijn 3 grote bloedvaten die naar de hersenen gaan: de anterior (de voorste hersenslagader), posterior (de achterste hersenslagader) en de media (de middelste hersenslagader). Interessant is dat als je gaat kauwen, de hartfrequentie omhooggaat (het hart sneller gaat kloppen) en daardoor ook de doorbloeding in het middelste bloedvat, de media, toeneemt. Hierdoor stijgt de toevoer van glucose en zuurstof naar het brein. Er zijn ook andere gebieden in de hersenen die meeprofiteren van een goede doorbloeding zoals de hippocampus. De hippocampus is onderdeel van het geheugencircuit. De hippocampus wordt ook wel zeepaardje genoemd door de vorm, in beiden hersenhelften aan de binnenkant van de slaapkwab ligt er één. De hippocampus profiteert van goed kauwen. Als je slecht kunt kauwen of je mist een deel van je tanden dan reageert de hippocampus minder goed wat gevolgen heeft voor het geheugen.’
Het positieve effect van een betere doorbloeding in de hersenen neemt toe als je goed gaat kauwen.
3) Heeft tandverlies invloed op het geheugen en leervermogen?
Erik Scherder: ‘Met name bij dierexperimenteel onderzoek (muizen, ratten) is gevonden dat het verwijderen van tanden en kiezen leidt tot een achteruitgang in het geheugen. Plaatste men daarna weer kronen, dan zag men het geheugen weer herstellen. Een goed kauwvermogen lijkt dus belangrijk voor het geheugen en leervermogen.’
4) Heeft het dragen van prothese (brug, implantaat) of kunstgebit invloed op het kauwen en het geheugen of leervermogen?
Erik Scherder: ‘Dat hangt af van het kauwvermogen en de kauwmotoriek, met name bij ouderen. Het aantal tanden en kiezen is bepalend. Al zijn er ook mensen die goed kunnen kauwen zonder tanden. Het gaat om het kauwvermogen. Alleen het kauwvermogen is onderzocht, niet het resultaat (geheugen, leervermogen) dus een strikte uitspraak is daar niet over te doen.
5) Veel mensen ervaren stress in hun leven. Verlaagt kauwen stress?
Erik Scherder: ‘Vooral het kauwen op kauwgom is het meest bekeken. Als je kauwt zijn er een aantal kauwgeneratoren in je brein, in de hersenstam en de schors (cortex cerebri). Door te kauwen activeer je een aantal netwerken, m.n. in de cortex. Als deze goed actief worden hebben ze een remmend effect op gebieden die een rol spelen bij angst en stress. Door te kauwen houd je als het ware een beetje de controle over emoties die stress en angst met zich meebrengen.
Het effect van kauwen op stress is dus fysiologisch (functies en processen in het lichaam) uit te leggen. Zo heeft ook de hippocampus, waar we het net over hadden, een rol bij stress. De hippocampus remt de HPA as, dat is de afkorting van Hypothalamic Pituitary Adrenal Axis), ofwel de hypothalamus-hypofyse-bijnier as, zeg maar de stress as. Als je een beetje gestrest bent gaat de hypothalamus actief worden, maakt een aantal hormonen aan en ook hypofyse wordt actief, uiteindelijk scheid je via de bijnieren cortisol uit en dat gaat via de bloedbaan naar de hersenen. Cortisol is een hormoon dat bij stress het lichaam in staat van paraatheid brengt, de hartslag gaat omhoog en de bloedsuikerspiegel stijgt. Dat is heel normaal en de hippocampus zorgt ervoor dat het allemaal onder controle blijft. Dus door goed te kauwen heb je invloed op de activiteit van de hippocampus en daarmee meer controle over je stress as.’
Noot van de redactie: Als kauwgom kauwen een overmatige dagelijkse gewoonte is kunnen door overbelasting kauwproblemen of kaakgewricht problemen ontstaan.
6) Is het zo dat mensen die goed kauwen gezondere voedselkeuzes maken, en dus gezonder eten?
Erik Scherder: ‘Daar ken ik geen enkele studie van. Wat ik wel weet is dat als je goed kauwt het leptine gehalte toeneemt waardoor ook eerder het verzadigingsgevoel toeneemt. Leptine is het verzadigingshormoon, het geeft een sein aan de hypothalamus, wanneer je genoeg hebt gegeten. Bij mensen met overgewicht zie je vaak dat zij snel eten, het voedsel in grote brokken doorslikken. Zij houden daardoor het hongergevoel en blijven dooreten. Omdat de leptine niet goed of onvoldoende reageert blijft de ghreline (hongerhormoon, stimuleert de eetlust) als het ware de baas spelen. Het aantal keren kauwen per hap is belangrijk om leptine zijn werk te laten doen.’
7) Hoe hard moet het voedsel zijn en hoe vaak moeten we kauwen om bij te dragen aan onze eigen hersengezondheid?
Erik Scherder: ‘Ik heb daar nog geen studie over gezien maar ik ga daar wellicht later nog eens naar kijken. Wat ik wel met zekerheid kan zeggen is dit: omega 3 vetzuren en gevarieerd eten zoals bij de Schijf van 5 zijn belangrijk. Het gaat om je bloedvaten. De bloedvaten, zowel in je lichaam als in je brein bepalen een groot gedeelte van je hersenfunctie. Je wilt geen hoog LDL cholesterol en geen overgewicht. Je wilt de risico’s beperken.’
8) Wat kunnen we meer doen om onze hersenen gezond te houden?
Erik Scherder: ‘Kernpunten zijn: goed slapen, gezond eten, fysieke activiteiten en een verrijkte omgeving zoals muziek, kaartmiddagen, leesclub etc. Ook denksport als kruiswoordpuzzels, schaken en bridge hebben positief effect. Kortom een leven leiden dat moeite kost, waarin je uitdagingen aan blijft gaan, houdt de hersenen gezond. En dat geldt ook voor de mensen in de geriatrie. Zij moeten ook uitgedaagd blijven worden met activiteiten en inspanningen. Ik geef je een voorbeeld. Een mevrouw met dementie zit de hele dag te dutten op een afdeling. Tijdens een Rijnreisje waar ze wordt uitgedaagd door de andere omgeving en vrolijke actie om haar heen, eet ze weer actiever, praat met anderen e.d. Het geneest deze mevrouw niet, maar geeft wel momenten van levenskwaliteit.’
Kauwen is als ‘een beetje lopen’. Stel je voor dat je in een rolstoel zit, dan is het fijn als je wel goed kunt kauwen, dan worden de hersenen toch nog op die manier gestimuleerd.
9) Helpt goed kauwen ook om beter te kunnen onthouden als we gewoon een beetje vergeetachtig zijn?
Erik Scherder: ‘Goed kauwen kan helpen om het geheugenproces te verbeteren. Soms bij de aandoening MCI (Mild Cognitive Impairment, mild cognitieve stoornis) kan kauwen helpen om het geheugenproces op een zo goed mogelijk niveau te krijgen. Je geneest de MCI er niet mee. MCI kan een voorstadium van dementie zijn maar dat is zeker niet altijd het geval. Je kan ook niet zeggen dat je met kauwen het proces van MCI kan stabiliseren.’
10) Helpt goed kauwen dementie voorkomen?
Erik Scherder; ‘Dat zijn uitspraken waar je weg van moet blijven zolang er te weinig over bekend is.’
Conclusie
Mogen we de conclusie trekken dat een goede mondgezondheid meehelpt de hersenen gezond te houden?
Erik Scherder: ‘Dat zeker, ja!’
Redactie: Op 10 april, tweede Paasdag, gaan we samen met professor Erik Scherder dieper in op het kauwvermogen, hersengezondheid, ouderen en mensen met dementie en waarom kauwen en mondgezondheid juist voor hen zo belangrijk is.
Meer weten?
- Arteria cerebri anterior, voorste hersenslagader
- Arteria cerebri media, middelste hersenslagader
- Arteria cerebri posterior, achterste hersenslagader
- Bijnieren, maken hormonen die nodig zijn om goed op stress te reageren en voor een goede bloeddruk. Ook maken bijnieren geslachtshormonen.
- Cognitief, vaardigheden als geheugen, intelligentie, taal en concentratie.
- Cortex cerebri, hersenschors, waar informatie uit de rest van het lichaam ontvangen en verwerkt wordt.
- Dementie, verzamelnaam van 50 hersenziekten b.v. Alzheimer
- Fysiologie, wetenschap functies en processen in het lichaam
- Geriatrie, specialisme dat zich richt op ouderen, ziekte en behandeling.
- Gingivitis, lichte tandvleesontsteking (bloedend tandvlees)
- Ghreline, hongerhormoon, stimuleert de eetlust.
- Hartfrequentie, aantal keren dat het hart samentrekt, klopt per minuut.
- Herseninfarct, verstopt hersenbloedvat waardoor voeding- en zuurstoftoevoer stopt en dat deel hersenfunctie uitvalt.
- Hippocampus, speelt een belangrijke rol bij de opslag van informatie in het geheugen, de ruimtelijke oriëntatie en het controleren van gedrag.
- HPA as, hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, stress as. De bijnieren en twee kleine klieren in je hersenen werken samen bij het proces van opvangen van stress.
- Hypothalamus, klier stuurt hormonen aan, regelt de temperatuurregulatie van het lichaam, het honger- en dorstgevoel, eetgedrag, het dag- en nachtritme, het emotioneel gedrag en het geheugen. Werkt samen met de hypofyse.
- Hypofyse, belangrijke kleine klier in de hersenen die hormonen maakt en controleert de werking van een aantal hormoonproducerende klieren zoals de bijnieren en de schildklier, bij vrouwen de eierstokken en bij mannen de zaadballen. Werkt samen met de hypothalamus.
- Kauwmotoriek, vermogen om de mond te bewegen, te kauwen.
- LDL cholesterol, is het ‘slechte’ cholesterol met risico op slagaderziekte, HDL cholesterol is juist gunstig voor de gezondheid.
- Leptine, verzadigingshormoon, geeft sein als je voldoende hebt gegeten.
- MCI, afkorting van Mild Cognitive Impairmen of mild cognitieve stoornis. Stoornis in vaardigheden als geheugen, intelligentie, taal en concentratie.
- Myeline, witte stof in de hersenen, de verbinding tussen hersengebieden.
- Neuropsychologie, richt zich op de functies van de hersenen in relatie met het gedrag en het functioneren in het dagelijks leven.
- Obese, obesitas of overgewicht, vetopslag waardoor risico is voor de algehele gezondheid.
- Parodontitis, ernstige tandvleesontsteking
- Prothese, kunstmatige vervanging van onderdeel van het lichaam b.v. kunstgebit, brug of plaatje.
