Met een oproep aan de ouderenzorg om mondgezondheid hoog op de agenda te zetten.
Als hoogleraar neuropsychologie richt Erik Scherder zich met hart en ziel op de geheimen van het brein. Er wordt steeds meer bekend over de relatie tussen mondgezondheid en de algehele gezondheid en dus ook de hersenen. In deze tweede blog gaat Erik Scherder dieper in op de risico’s wanneer de kauwfunctie vermindert bij ouderen en hij roept op om meer aandacht te besteden aan de mondgezondheid in de ouderenzorg.
Wat kunt u vertellen over ouderen, kauwen en hersengezondheid?
Erik Scherder: ‘De kauwmotoriek bij ouderen kan achteruitgaan. Goede dagelijkse mondhygiëne en regelmatige controles bij een tandarts zijn juist bij ouderen heel belangrijk om de kauwfunctie te blijven behouden en ontstekingen en andere ellende te voorkomen.’
Goed kauwen helpt het geheugen
'Doorbloeding van de hersenen door goed kauwen is een van de factoren die een positief effect heeft op de hersenen. Ik leg het je uit. Er zijn 3 grote bloedvaten die naar de hersenen gaan: de anterior (de voorste hersenslagader), posterior (de achterste hersenslagader) en de media (de middelste hersenslagader). Interessant is dat als je gaat kauwen, het hart sneller gaat kloppen en daardoor ook de doorbloeding in het middelste bloedvat, de media, toeneemt. Hierdoor neemt de toevoer van glucose en zuurstof naar het brein toe. Er zijn ook andere gebieden in de hersenen die meeprofiteren van een goede doorbloeding zoals de hippocampus. De hippocampus is onderdeel van het geheugencircuit. De hippocampus wordt ook wel zeepaardje genoemd door de vorm, ze liggen in beiden hersenhelften aan de binnenkant van de slaapkwab. De hippocampus profiteert van goed kauwen. Als je slecht kunt kauwen of je mist een deel van je tanden dan reageert de hippocampus minder goed. Uit dierexperimenteel onderzoek blijkt dat dit een effect heeft op het geheugen.'
Is mondzorg bij zieke ouderen nog wel belangrijk?
Erik Scherder: ‘Jazeker! Dagelijkse mondzorg en controle of het in de mond nog wel goed zit bij zieke ouderen, is erg belangrijk om verschillende redenen. Denk aan comfort; pijn in de mond is lijden. Maar ook het kunnen blijven eten is vooral van belang voor ondersteuning van de lichamelijke conditie en het geheugen.’
Zit het nog wel goed in de mond bij zieke ouderen?
‘Bij ziekte of ouderdom kan het zijn dat je hulp nodig hebt bij je dagelijkse verzorging, zo ook tandenpoetsen. Pijn in de mond door mondongezondheid, het niet aan kunnen aangeven van pijn kan veel onnodig lijden en onrust veroorzaken. Het is daarnaast heel intiem als iemand in je mond komt, dat kan als bedreigend worden ervaren. Ook zal men bij pijn in de mond liever niet willen dat de tanden worden gepoetst, dat doet immers nog meer pijn. Eten zal gemeden worden waardoor zorgverleners of mantelzorgers, goedbedoeld zacht voedsel gaan aanbieden. Maar als men niet meer kauwt en minder gezonde maaltijden eet dan komt men tenslotte helemaal niet meer in beweging en holt de algehele conditie snel achteruit.’
Een triest voorbeeld uit de praktijk
Erik Scherder.: ‘Een man met dementie vertoont steeds meer onrust en de zorg vraagt de familie of de deze man een paar uur per dag in een Zweedse band zou mogen. (Een riem om de buik waarmee je vastligt in bed) Dat werd al snel 24 uur per dag en die man hing in die band in zijn bed met een angstige blik, vreselijk. Tot er toevallig een tandarts langs kwam en in zijn mond keek. Deze constateerde flink wat ontstekingen in de mond. Nadat deze waren behandeld was de onrust weg.
Herseninfarct
Erik Scherder: ‘Bij 70% van de herseninfarcten is de media, het middelste bloedvat, aangedaan. De media bedient het grootste gebied aan de zijkanten van het brein waarvandaan belangrijke functies zoals de motoriek (armen, voeten, benen) en cognitieve functies (taal, geheugen, concentratie) als ook de stemming worden bestuurd. Kauwen verhoogt de doorbloeding in de het middelste bloedvat, de media. Let er bij de revalidatie dus op of de patiënt nog goed kan kauwen en moedig dat aan.
Wat kunt u vertellen over dementie en mondgezondheid?
Erik Scherder: ‘In de hersenen bevindt zich een witte stof, myeline genoemd, die zorgt voor de verbindingen tussen de hersengebieden. Schade aan de myeline is een onderdeel van de neuropathologie (ziekten van weefsel van het zenuwstelsel) van dementie. Myeline heeft heel veel doorbloeding nodig. Daarom is het belangrijk dat mensen met dementie voedsel krijgen aangeboden waarop gekauwd moet worden in plaats van pap en gepureerde maaltijden. Want kauwen kan een positief effect hebben op de doorbloeding van de hersenen, en daarmee ook op de doorbloeding van de myeline.
Het kan zijn dat mensen met dementie niet meer weten hoe ze moeten kauwen (kauwapraxie) of doorslikken. Dan krijgt men al snel vla, pap en brood zonder korstjes en dan kauwt men helemaal niet meer. Daarnaast is het kauwen essentieel voor het verzadigingsgevoel. Als je niet meer kauwt blijf je dus hongergevoel houden en wil je dóór blijven eten. In de ouderenzorg worden pijnklachten in de mond veel te weinig opgemerkt. Dat is geen kritiek op de zorgverleners, ik heb juist een heel groot respect voor hen die daar werken, maar het is denkbaar dat de mondzorg als eerste sneuvelt wanneer er tijdnood is. Jammer, want er is nog ontzettend veel te winnen.'
‘Proactief alle monden checken in de verpleeghuizen kan veel lijden en problemen voorkomen.’
Waarom is mondzorg moeilijk in de verpleeghuiszorg?
‘Mondzorg in de ouderenzorg is een moeilijk en ook heel belangrijk terrein. Wanneer men niet meer goed voor jezelf kan zorgen wordt de zorg aan derden toevertrouwd zoals de thuiszorg of verpleeghuiszorg. Naast tijdgebrek en het geduld dat nodig is om goede mondzorg te bieden aan de ouderen, zijn er ook andere factoren die van invloed zijn op de kwaliteit van mondhygiëne in de verpleeghuiszorg. Hoe belangrijk vindt de zorgverlener de mondzorg zelf? Besteedt deze dagelijks aandacht aan de eigen mondhygiëne, als hij/ zij zelf regelmatig de tandarts of mondhygiënist bezoekt, dan zal deze er ook sneller aan denken tijdens de zorgverlening. En hoe belangrijk vindt de familie het, zijn zij ‘nog’ bereid om geld uit te geven aan het vullen van een gaatje bij de oudere en kunnen zij misschien de zorgverleners bijstaan bij de mondverzorging van hun familielid nu de zorgsector onder druk staat?’
‘In de ouderenzorg dient mondzorg een vast onderdeel van de dag te zijn. Laten we daar met elkaar aan werken, het móet op de agenda blijven.’
Kan goed kauwen cognitieve verbetering geven bij mensen met dementie?
Erik Scherder: ‘Hier kan ik absoluut geen uitspraak over doen. Wat minder snelle achteruitgang zou al heel geweldig zijn. Maar dan niet alleen door kauwen. Kauwen moet dan een onderdeel zijn van een ‘verrijkte omgeving’ waarin de persoon met dementie op meerdere fronten wordt uitgedaagd. Verder hangt het af van andere factoren zoals het stadium van de dementie.
Conclusie
Mogen we de conclusie trekken dat goed kauwen en een goede mondgezondheid bij ouderen, ook in de verpleeghuiszorg heel belangrijk is?
Erik Scherder: ‘Volmondig ja!’
Meer weten?
- Arteria cerebri anterior, voorste hersenslagader
- Arteria cerebri media, middelste hersenslagader
- Arteria cerebri posterior, achterste hersenslagader
- Bijnieren, maken hormonen die nodig zijn om goed op stress te reageren en voor een goede bloeddruk. Ook maken bijnieren geslachtshormonen.
- Cognitief, vaardigheden als geheugen, intelligentie, taal en concentratie.
- Cortex cerebri, hersenschors, waar informatie uit de rest van het lichaam ontvangen en verwerkt wordt.
- Dementie, verzamelnaam van 50 hersenziekten b.v. Alzheimer
- Fysiologie, wetenschap functies en processen in het lichaam
- Geriatrie, specialisme dat zich richt op ouderen, ziekte en behandeling.
- Gingivitis, lichte tandvleesontsteking (bloedend tandvlees)
- Ghreline, hongerhormoon, stimuleert de eetlust.
- Hartfrequentie, aantal keren dat het hart samentrekt, klopt per minuut.
- Herseninfarct, verstopt hersenbloedvat waardoor voeding- en zuurstoftoevoer stopt en dat deel hersenfunctie uitvalt.
- Hippocampus, speelt een belangrijke rol bij de opslag van informatie in het geheugen, de ruimtelijke oriëntatie en het controleren van gedrag.
- HPA as, hypothalamus-hypofyse-bijnier-as, stress as. De bijnieren en twee kleine klieren in je hersenen werken samen bij het proces van opvangen van stress.
- Hypothalamus, klier stuurt hormonen aan, regelt de temperatuurregulatie van het lichaam, het honger- en dorstgevoel, eetgedrag, het dag- en nachtritme, het emotioneel gedrag en het geheugen. Werkt samen met de hypofyse.
- Hypofyse, belangrijke kleine klier in de hersenen die hormonen maakt en controleert de werking van een aantal hormoonproducerende klieren zoals de bijnieren en de schildklier, bij vrouwen de eierstokken en bij mannen de zaadballen. Werkt samen met de hypothalamus.
- Kauwmotoriek, vermogen om de mond te bewegen, te kauwen.
- LDL cholesterol, is het ‘slechte’ cholesterol met risico op slagaderziekte, HDL cholesterol is juist gunstig voor de gezondheid.
- Leptine, verzadigingshormoon, geeft sein als je voldoende hebt gegeten.
- MCI, afkorting van Mild Cognitive Impairmen of mild cognitieve stoornis. Stoornis in vaardigheden als geheugen, intelligentie, taal en concentratie.
- Myeline, witte stof in de hersenen, de verbinding tussen hersengebieden.
- Neuropsychologie, richt zich op de functies van de hersenen in relatie met het gedrag en het functioneren in het dagelijks leven.
- Obese, obesitas of overgewicht, vetopslag waardoor risico is voor de algehele gezondheid.
- Parodontitis, ernstige tandvleesontsteking
- Prothese, kunstmatige vervanging van onderdeel van het lichaam b.v. kunstgebit, brug of plaatje.
