Mede gestuurd door de wet- en regelgeving op het gebied van hygiëne en infectiepreventie is er binnen de mondzorg een zeer groot gebruik van wegwerpproducten. Daarnaast is er een sterke tendens om de workflow handig en overzichtelijk te maken. Daarbij is het eenvoudiger om gebruikte producten weg te gooien dan herbruikbare producten te gebruiken. Deze producten worden tegen lage kosten in lagelonenlanden geproduceerd, eenmalig gebruikt en vervolgens weer weggegooid. Naast de CO2 uitstoot van productie en vervoer, creëert de verwerking van deze enorme stapel afval veel CO2.
Wegwerp plastic producten
De basis van veel (wegwerp) producten is een mix van verschillende soorten plastic gewonnen uit ruwe olie. Bij zowel productie als verbranding komt veel CO2 vrij. Het draagt dus actief bij aan de opwarming van de aarde. De prijs van nieuw gemaakt (‘virgin’) plastic is afhankelijk van de olieprijs en maakt producenten dus afhankelijk. Vooral om deze reden is men al jaren op zoek naar alternatieven. De mogelijkheden hierbij zijn hergebruik van eerder geproduceerde plastics en/of plastics gemaakt op plantaardige basis (‘biobased plastics’).
Betere mondgezondheid door de plastic tandenborstel
Door de veelzijdigheid aan materiaaleigenschappen is plastic een prachtig en goedkoop product en heeft een grote vooruitgang gezorgd. Neem bijvoorbeeld de tandenborstel. Juist plastic heeft ervoor gezorgd dat de tandenborstel voor iedereen wereldwijd beschikbaar werd. Dit heeft voor een enorme verbetering van mondgezondheid gezorgd.
Plastic afval
Echter is er in de loop der jaren meer en meer het besef gekomen dat de afvalkant van het gebruik van plastic nooit is meegenomen in zowel ontwerp en productie als kostenberekening van deze producten. Het kost plastic 400 jaar om af te breken in kleinere korreltjes plastic. Met andere woorden het blijft altijd in ons systeem zitten. Fabrikanten en overheden zijn al jaren bezig om oplossingen en maatregelen te bedenken om iets te doen aan deze afvalberg van plastic. Maar vooral de particuliere initiatieven hebben hier de aandacht voor gevraagd en gekregen. Denk met name aan de ‘Platicsoup Foundation’.
Afval krijgt door de huidige technologische ontwikkelingen, de ontstane of te verwachten schaarste aan grondstoffen en de toename van de vraag, steeds meer de status van opnieuw te gebruiken grondstof. Naar mate de vraag van de consument zal stijgen gaan de kosten dalen. Het huidige kostenaspect houdt een snelle ontwikkeling van deze markt nog wel tegen.
‘Een duurzame wereld moet voorzien in de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen.’
Brundtland Report (1987)
Afvalscheiding?
Er zijn al vele initiatieven om gebruikt plastic te verzamelen en als grondstof te gebruiken voor nieuwe producten. De manier van het scheiden van afval en dus het gedrag van de gebruiker/consument is daarbij erg belangrijk. Plastic kan alleen een mooie grondstof worden als er monostromen van eenzelfde soort materiaal gemaakt kunnen worden. Daarnaast zijn niet alle plastics of combinatie van plastics weer te smelten tot nieuwe grondstof. Het gebruik van plastic is op zichzelf niet erg mits het juiste plastic gebruikt is en de keten tot hergebruik gesloten is. In de mondzorg is het tot nu echter erg lastig om gebruikte plastics, die met patiënten (speeksel of bloed) in contact geweest zijn te scheiden en dus her te gebruiken. Nagenoeg standaard verdwijnt dit afval in de verbrandingsoven.
Mondzorg
Binnen de mondzorg ontkomen we niet aan het gebruik van plastic. Dus hoe kunnen we nu op dit gebied milieuvriendelijker bezig zijn?
De belangrijkste stap daarbij is minder gaan gebruiken en daar waar mogelijk toch herbruikbare materialen gaan gebruiken. Nieuw onderzoek moet uitwijzen of het toegenomen water en energie gebruik, om deze instrumenten schoon te maken, op weegt tegen de milieubelasting van verbranden. Maar de huidige inzichten stellen dat hergebruik minder belastend is.
Daarnaast moeten we kijken of we producten kunnen gebruiken die van 1 soort materiaal of plastic zijn gemaakt. Een plastic dat daarnaast nog eens eenvoudig is te verwerken tot een granulaat, een nieuwe grondstof van plastic korrels. Het is dan ook een oproep aan de industrie om te bekijken uit welke materialen hun producten zijn opgebouwd. Dat betekent dat een hele productie keten van grondstof tot ontwerp tot productie weer onder de loep genomen moet worden. Veel bedrijven maken hier nu grote stappen in en zetten maximaal in op het creëren van circulaire producten.
Dan blijft daarnaast nog de keuze van welk materiaal willen we dat onze producten gemaakt zijn? Blijven we plastic uit fossiele brandstof gebruiken of stappen we over naar milieuvriendelijkere varianten? We weten dat ‘biobased virgin plastics’ in het productieproces minder CO2 uitstoten. Maar wat zijn dat eigenlijk voor plastics en hebben die dezelfde materiaaleigenschappen?
Biobased plastics
Men is al in de jaren 90, van de vorige eeuw, op zoek gegaan naar plastics die wèl afgebroken kunnen worden en dezelfde materiaaleigenschappen van de niet-afbreekbare variant hebben. Inmiddels kennen we deze plastics als bioplastic of ‘biobased plastics’. Bioplastic is gemaakt van planten zoals maïs, suikerriet of aardappels. De grondstoffen hebben eerder CO2 in zich opgenomen en dragen daarbij niet bij aan de uitstoot van CO2. Ook de productie van deze plastics stoot minder CO2 uit. Groot economisch voordeel voor bedrijven is overigens, minder afhankelijk te zijn van de wisselende olieprijs.
Het verschil tussen de 2 ‘plastics’ is dat de grondstof bij bioplastics hernieuwbaar is. Aan het eindproduct zie en merk je geen verschil. Meest gebruikte bioplastic is van PLA (Polylactic Acid/melkzuur) en we zien het vaak als verpakkingsmateriaal voor groenten en fruit. Hierdoor blijft voedsel langer goed.
Echter kleven er ook hier weer enkele nadelen aan. Het verbouwen van de plantaardige grondstoffen, als maïs en suikerriet, gaat ten koste van voedselproductie en kost energie, land en water. Er worden bestrijdingsmiddelen en kunstmest gebruikt in deze intensieve landbouw. Daarnaast lijkt er onder de afvalverwerkers weinig enthousiasme over dit product. De trage manier van composteren, de kleine hoeveelheden en dus hoge kosten en manier van het scheiden van de bioplastics spelen hierbij een rol.
Er bestaan grofweg 2 verschillende soorten bioplastics; wel en niet composteerbaar bioplastic. Bioplastics zijn niet composteerbaar (afbreekbaar) in de natuur of in water. Composteren gebeurt in een industriële composteerinstallaties waarbij de omstandigheden zoals temperatuur, licht en luchtvochtigheid optimaal ingesteld kunnen worden om het proces zo snel mogelijk te laten verlopen. Probleem is echter dat het proces in een composteermachine langer duurt dan het overige compost. Hierdoor blijft er niet afgebroken plastic achter in het compost. Het mag dan ook niet bij het compost gegooid worden. Maar het mag ook niet samen met het ‘gewone’ plastic afval weggegooid worden omdat het een hele andere samenstelling heeft. Als dit toch samenkomt dan vermindert het de kwaliteit van het gerecyclede plastic. Daarom gooi je dit plastic bij het restafval. Helaas is recycling nog te kostbaar en wordt dit plastic verbrand. Het levert dan ‘groene’ energie op.
Door een veelvoud aan verschillende logo’s en terminologie is het nauwelijks duidelijk hoe de verschillende soorten soort bioplastic weggegooid moeten worden (zie kader ‘bioplastic als afval’). Uiteindelijk kan het zorgen voor vervuiling van mogelijk te recyclen plastics of van composteerbaar materiaal. Zolang de nadelen van deze ‘duurzamere plastics’ niet aangepakt worden is bioplastic geen volwaardig alternatief voor het ‘gewone’ plastic.
Duurzamere mondzorg; wat nu?
We zitten in een transitie naar een milieuvriendelijker gebruik en verwerking van producten. Grondstof schaarste en daarmee toenemende prijzen maar ook bewustwording van producten en gebruikers zijn elementen die deze transitie zullen blijven voeden. Wat vandaag de standaard is zal volgend jaar achterhaalt zijn. Het is van groot belang om als gebruiker de producent te blijven aansporen te streven naar een duurzame benadering. Maar als gebruiker is het belangrijk om te trachten zoveel mogelijk te scheiden monostromen van toekomstige grondstof te creëren. Op plastic gebied moeten we dus voorlopig inzetten op hergebruik van eerder geproduceerde plastics van fossiele brandstof. Daar waar mogelijk gebruik maken van biobased plastics mits deze goed gescheiden gehouden kunnen worden van de overige plastic stromen. Hopelijk zal in de toekomst de bulk aan biobased plastics zo groot zijn dat er een omslag komt en de fossiele plastics niet meer gebruikt gaan worden.
‘A sustainable world must meet the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs.‘
Brundtland Report (1987)
BIOPLASTIC ALS AFVAL; wat te doen met je bioplastic
- Tip 1. Plastic verpakkingen met het Kiemplantlogo, OK Compostlogo of de woorden composteerbaar, biologisch afbreekbaar of biodegradablegooi je bij het restafval. Andere plastic verpakkingen gooi je bij het gewone plastic afval.
- Tip 2. De GFT-zak met het Kiemplantlogo of OK-Compostlogo om je GFT-bak schoon te houden mag wel met inhoud en al in de groene bak. Dankzij deze zak wordt er meer GFT ingezameld en je gebruikt geen gewoon plastic!
- Tip 3. Gooi composteerbaar bioplastic nooit op straat of in de berm of je eigen composthoop, het vergaat namelijk niet in de natuur. Bioplastic is geen oplossing voor zwerfafval!!
