‘Speeksel is de spiegel van het leven’
Speeksel.
Hoe simpel en vanzelfsprekend het ook lijkt, het tegenovergestelde is waar. Tijdens een boeiend gesprek met tandarts-epidemioloog Dr. Casper P. Bots van de Mondzorgkliniek in Bunschoten, begrijpen wij ineens waarom hij het heeft over ‘vloeibaar goud’.
Je kunt de mond zien als de spiegel van ons leven,’ vertelt Casper Bots. ‘Daarom is het ook zo belangrijk om er goed voor te zorgen. Een esthetisch netjes, functioneel en stabiel gebit is een kostbaar bezit. Ik word altijd heel blij als ik niet hoef te boren en te vullen.’
In zijn Mondzorgkliniek in Bunschoten worden alle vormen van tand- en mondzorg aangeboden: algemene tandheelkunde, esthetiek, mondhygiëne, gebitsherstel en implantologie. Er wordt bovendien bijzondere zorg geboden aan kinderen, angstpatiënten en kwetsbare ouderen. Maar wat ons het meest intrigeert is het ‘Nederlands Speekselcentrum’, dat hier eveneens is gevestigd.
Monddroogte
Vanuit het hele land worden mensen door hun tandarts hier naartoe verwezen als er sprake is van monddroogte. Bots noemt medicijngebruik, bestraling in het hoofd-halsgebied en het syndroom van Sjögren als belangrijkste oorzaken van monddroogte.
‘Vanaf vier pillen per dag gaat het niet goed,’ legt hij uit. ‘Medicatie remt de prikkelingen om speeksel aan te maken. Hartmedicatie, bloeddrukverlagers – alles waar “anti” voor staat. Je hebt drie soorten speekselklieren: de oorspeekselklier, de speekselklier onder de onderkaak en twee speekselklieren onder de tong. Bij bestraling worden die speekselklieren vernietigd. Het syndroom van Sjögren is een auto immuunziekte, waarbij het eigen lichaam de speekselklieren aanvalt. Wat veel mensen zich niet realiseren, is dat speeksel belangrijke functies heeft. Het is de olie in de motor. Speeksel zorgt voor smering, voor vochtige lippen, herstel van gaatjes in het gebit, het voorkomt schimmels, tandsteen en ontstekingen. Als de speekselklieren te weinig of helemaal niet produceren en die functies wegvallen, kun je problemen krijgen met je smaak, last bij praten en eten, extreem veel tandbederf, onbegrepen mondklachten of mondgeur. Wij hanteren de vuistregel dat vijftig procent van de vijftigjarigen, zestig procent van de zestigjarigen en zeventig procent van de zeventigjarigen medicijnen gebruikt. Speekselproblemen komen dus heel veel voor.’
Speekselspreekuur
Speeksel is een specialisme. Casper Bots studeerde in 2000 af als tandarts en promoveerde in 2005 op speeksel, dorst en monddroogte bij dialysepatiënten. ‘Ik heb onderzoek gedaan voor de Nierstichting,’ legt hij uit. ‘Dialysepatiënten hebben een vochtbeperkend dieet. Zij hebben altijd een droge mond en mogen in sommige gevallen niet meer dan een kopje per dag drinken. We hebben onderzoek gedaan naar andere vormen van mondbevochtiging om de kwaliteit van leven te verbeteren.
Vanaf 1999 was ik al betrokken bij het speekselspreekuur op het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA). Inmiddels heb ik dus 25 jaar ervaring. Hier in Bunschoten hebben wij het Nederlands Speekselcentrum geopend. Om de week op vrijdag hebben wij speekselspreekuur en dan komen mensen uit het hele land met problemen rond monddroogte en onbegrepen mondklachten, die gerelateerd zijn aan het speeksel. Door middel van een helikopterview proberen we de oorzaak van monddroogte vast te stellen en hoe de patiënt ervoor staat. We hebben informatie nodig over onder meer de historie, het voedingspatroon, of zij roken. We doen een aantal tests, zodat we een indicatie krijgen van wat er aan de hand is.’
Herstelmoment
Mondproblemen worden over het algemeen veroorzaakt door nalatigheid. ‘Het probleem is dat je het niet voelt, dus mensen denken dat het wel meevalt,’ legt Bots uit. ‘Maar vaak kun je het wel ruiken. Je kunt er zelf heel veel aan doen om je mond gezond te houden, het moet een dagelijkse routine worden. Vooral goed tussen je tanden reinigen. Het wordt vaak onderschat. En ook al word je ouder: je moet regelmatig de tandarts of mondhygiënist blijven bezoeken. Je kunt in je mond heel veel terugzien van wat er in je leven is gebeurd.
Bijvoorbeeld als je in je jeugd heel veel suiker hebt gebruikt: frisdrank en snoepen. Normaal gesproken duurt het herstel van je mond drie kwartier nadat je hebt gegeten, maar als je iedere drie kwartier iets eet, gaat het helemaal de verkeerde kant op, want je mond heeft dan geen herstelmoment meer. Ook koffie en thee met suiker tellen mee. De bacteriën in je mond juichen, want die krijgen weer voeding, waardoor het tandbederf toeneemt.’
Preventie
Bots onderscheidt drie belangrijke levensfases voor de mond:
- Rond een jaar of zes, als de blijvende kiezen voor het eerst doorbreken en poetsen moeilijk is.
- De pubertijd vanaf twaalf jaar, doordat de motivatie minder is, terwijl het juist dan belangrijk is dat het gebit goed wordt schoongehouden.
- Vanaf je dertigste als je last krijgt van tandvleesproblemen. Tussen eenentwintig en dertig jaar is juist een rustige periode.
Casper Bots: ‘Door het leven heen zijn er allerlei momenten waarop iets kan gebeuren. Een mensenleven duurt tachtig tot vijfentachtig jaar, terwijl een tandheelkundige vulling maar vijftien jaar meegaat. Je hebt dus regelmatig behoefte aan vervangingstandheelkunde. Het is belangrijk dat mensen zich de vraag stellen waar zij uiteindelijk met hun gebit naartoe willen en daarop te participeren. Het zorgdoel kan het behoud van je gebit zijn, zodat je kunt kauwen, praten en afbijten zonder pijn. Je moet op jonge leeftijd beseffen wat daarvoor nodig is, waardoor de motivatie goed is. Wij begeleiden onze klanten daarin. De leefstijl is belangrijk. Als je een stressvol leven leidt met onregelmatige tijden, dan ga je klemmen en knarsen en ontstaat er slijtage. Als je vaak moe bent, heb je geen zin in onderhoud. Als je je daarvan bewust bent, dan kun je veel invloed uitoefenen op de conditie van je gebit. Wij willen mensen motiveren en helpen een stabiele mondgezondheid te krijgen – esthetisch netjes, functioneel en stabiel. Met de nadruk op preventie. Wij staan naast de patiënt en wijzen hem/haar op de risicoplekken. Onze werkwijze is erop gericht dat de patiënt lang met zijn/haar gebit doet. Speeksel speelt daarin een grote rol.’
