Mantelzorgers en zorgverleners informatie over mondhygiëne en mondzorg

Mondzorg door mantelzorgers en zorgverleners

Als levenspartner, dochter, zoon of bevriende mantelzorger kan er een situatie ontstaan waarbij je een geliefde moeten ondersteunen in de ADL, de algemene dagelijkse levensverrichtingen. Het kan zijn dat de zorgontvanger tijdelijk hulp nodig heeft na b.v. een medische ingreep of tijdens een ziekte, fysiek of mentaal. Denk b.v. aan herstel na een operatie. Maar ook langdurige zorg zoals bij ongeneeslijke ziekte, blijvende handicap, ouderdom met gebreke of bij (beginnende) dementie. Je helpt waar nodig zodat de zorgontvanger niets te kort komt. Dat kan betekenen dat verhoudingen veranderen en je soms in ongemakkelijke situaties komt bijvoorbeeld bij het helpen met douchen, aankleden en toiletgang. Zowel voor de degene die hulp ontvangt (schaamte, wennen aan het krijgen van hulp) als degene die liefdevol wilt helpen. Uiteindelijk vind je samen altijd wel een weg.

Bij de ADL hoort ook de mondzorg. Ook hier vul je aan wat de ander niet kan op dat moment. Het kan zijn dat je iemand begeleidt bij het naar bed gaan en helpt herinneren om de tanden te poetsen. Misschien dat je de tandenborstel aanreikt en aanwijzingen geeft of dat je het poetsen in het geheel overneemt. Het in de gaten houden of het goed gebeurd is van groot belang.

Wanneer de mond niet goed wordt verzorgd ontstaat er al snel bloedend tandvlees, gingivitis en zelfs parodontitis met gevolgen voor de algemene gezondheid. Is de zorgontvanger in een fase van herstel na b.v. een operatie, dan heeft goede mondzorg ook positieve invloed op het herstel. Een goed verzorgde frisse mond geeft een comfortabel en zelfverzekerder gevoel wat altijd positief is. Problemen die al in korte tijd kunnen ontstaan bij gebrekkige mondzorg zijn naast bloedend tandvlees ook een slechte adem, verstoorde smaak en daarmee vaak verminderde eetlust. 

In de professionele zorg is de mondzorg een aandachtpunt voor de zorgverleners. Elke zorgverlener observeert de situatie van de patiënt tijdens de zorg. Zie je afwijkingen of bijzonderheden? Het monitoren van de mondgezondheid is moeilijker omdat het minder zichtbaar is dan b.v. de conditie van de huid. Je moet goed in de mond kunnen kijken wat indringend kan overkomen en wat ook niet iedereen toestaat. 

In de mond van de zorgontvanger komen kan als indringend worden ervaren. Uitleg, kalmte en vertrouwen kan helpen. Het kan ook pijnlijk of oncomfortabel aanvoelen als een ander dan jezelf de mondzorg doet. Bij jezelf voel je altijd het beste wat je doet met tandenpoetsen of flossen en rageren.

Wat kan je doen om goede mondzorg te verlenen?

• Rustig uitleggen wat je vraagt of doet, begeleiden en helpen bij de ADL. Aanvullen wat de ander niet zelf kan op dat moment. Zorg verlenen is meebewegen met de situatie van de zorgontvanger van helpen herinneren tot het overnemen van de gehele mondzorg. Het is bevorderlijk als iemand zich veilig voelt en de tijd krijgt. En lukt het op dat moment even niet, misschien later op de dag of morgen wel weer.
• Monitoren tijdens de zorgmomenten. Wanneer de zorgontvanger zelf poetst en je twijfelt of het goed gebeurd kan je vragen of je even mag kijken of aanbieden om te helpen. Wat altijd kan is kijken wanneer iemand gaat spoelen en dit uitspuugt. Zit er b.v. bloed bij? Dan is dat een signaal dat er iets aan de hand is en de mondzorg extra aandacht behoeft. Ook de mondgeur kan een indruk geven. Overleg met patiënt, familie en tandarts kan dan gewenst zijn.
• Controleer of er medicatie is die van invloed kan zijn op de mondconditie.
• Vraag de tandarts advies hoe je het beste de mondzorg op maat kunt geven. Denk ook aan een mild mondwater als de zorgontvanger het niet doorslikt. 
• Weet of er protheses zijn, geheel of gedeeltelijk. Zie ‘Kunstgebit of volledige prothese’ voor de juiste zorg.
• Tandartsbezoeken plannen en vastleggen in de agenda van de patiënt is verstandig als de zorg door wisselende zorgverleners wordt gegeven. Elke 3 maanden een bezoek aan de mondhygiënist houdt het gebit langer in goede conditie. Tandarts en mondhygiënist kunnen advies op maat geven. Er zijn speciale angst-tandartsen en geriatrische tandartsen die gespecialiseerd zijn in de begeleiding bij tandheelkundige zorg. 

Acceptatie

Soms vraagt de situatie van de meer kwetsbare ouderen enige acceptatie. Denk aan mensen waarbij mondhygiëne moeilijker correct kan worden uitgevoerd en er klinken inmiddels mildere geluiden vanuit de professie dat je in bepaalde omstandigheden moet accepteren dat b.v. interdentaal reinigen of het poetsen van de binnenkant van het gebit niet meer mogelijk is. Dwang en te veel stress moet ten alle tijden worden voorkomen waardoor er soms keuzes moeten worden gemaakt. En wat vandaag niet kan is misschien morgen of later op de dag wel mogelijk.

Mondzorg tijdens terminale fase

In de terminale fase staat alle zorg in het teken van comfort. De mondzorg is dan gericht op bestrijding van pijn, ongemakken en bewaken van de eigenwaarde van de patiënt. Dit helpt ook mee aan een goede laatste herinnering voor de nabestaanden. Een aangepaste mondzorg is dan van groot belang. Er kan sprake zijn van pijn in de mond door een slecht zittende gebitsprothese die dan ook, tenzij de persoon het wil blijven dragen, wordt verwijderd in deze fase, het gaat tenslotte om comfort. De medicatie die als pijnbestrijding wordt gebruikt, heeft vaak een droge mond als bijwerking. Dit maakt spreken erg lastig. Het gebruik van lippen balsem kan voorkomen dat de lippen openbarsten, wat zeer pijnlijk is. Smeer dan ook de mondhoeken goed in. De mond kan worden bevochtigt met een speciale spray. Lees meer op de pagina Palliatieve- en terminale mondzorg. 

Wil je meer lezen?

Tandarts-geriatrie Arie Hoeksema heeft voor zijn proefschrift onderzoek gedaan bij kwetsbare ouderen en hun mondgezondheid. 

Uitgebreide online brochure voor professionele zorgverleners.

V2/07-21